State Content Provider

2002-ci il ərzində respublikanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin vəziyyəti haqqında

2002-ci il ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 129 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 3840214.3 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 2166969.9 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac, 1673244.4 min ABŞ dolları dəyərində mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə müsbət saldo 493725.5 min ABŞ dolları təşkil etmişdir (əlavə 1). O cümlədən

2001-ce ilə nenayoyi 2002-ci ildə io?ac əməliyyatlarının həcmi 6.12% (141299.5 min ABŞ dolları) azalmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 16.73% (239788.0 min ABŞ dolları) artmışdır. İdxal əməliyyatlarının həcmi əsasən təbii qazın, avadanlıqlar və texniki qurğuların, elektrik maşınları və onların hissələrinin, poliqrafiya sənayesinin məmulatlarının, qara metallar, kimyəvi maddələr və başqa malların idxalı hesabına artmışdır (əlavə 6, 7).
2002-ci ilin dekabr ayında idxal əməliyyatlarının həcmi 176915.7 min ABŞ dolları olmuşdur və 2001-ci ilin dekabr ayı ilə müqayisədə 34.85% və ya 45718.9 min ABŞ dolları artmışdır.
Müvəqqəti idxal rejimində ölkəmizə 107332.2 min ABŞ dolları dəyərində mal idxal olunmuş, 161739.5 min ABŞ dolları dəyərində mal isə müvəqqəti ixrac edilmişdir.
2002-ce ee ərzində 158297 ədəd nəqliyyat vasitəsindən istifadə edilməklə 15623.1 min ton yük daşınmışdır. Bunlardan 12329.9 min tonu (58736 ədəd nəqliyyat vasitəsi) ixrac əməliyyatlarının, 3293.2 min tonu (99561 ədəd nəqliyyat vasitəsi) isə idxal əməliyyatlarının payına düşür. Əsasən dəmir yolu (83035 ədəd vaqon) və avtomobil yolu nəqliyyatından (50960 ədəd) istifadə edilmişdir. Xam neftin və təbii qazın daşınmasında stasionar nəql etmə vasitəsindən (boru kəməri) istifadə edilmişdir (əlavə 11).
Tranzit rejimində Azərbaycan Respublikası ərazisindən 7894038.4 ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən Gürcüstan (6791884.7t), Türkiyə (289089.1t), Tacikistan (251863.6t), Kipr (146073.3t), Türkmənistan (120433.0t) Respublikalarına, Rusiya Federasiyasına (104001.6), İran İslam Respublikasına (43375.9t), Özbəkistan (40653.7t) və İsveçrəyə (39923.8t), və göndərilmişdir.
Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 41044,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir. 2002-ci il ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdaki kimi olmuşdur: -ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi dekabr ayında (387131,0 min ABŞ dolları, aşağı həddi isə fevral ayında (110282,3 min ABŞ dolları) olmuşdur. -idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi dekabr ayında (183061,5 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə iyun ayında (110282,3 min ABŞ dolları) olmuşdur. -dekabr ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi noyabr ayına nisbətən 231975,8 min ABŞ dolları həcmində artmışdır; -dekabr ayında idxal əməliyyatlarının həcmi noyabr ayına nisbətən 1750,4 min ABŞ dolları həcmində artımşdır; -ixracda artım 26033,8 min ABŞ dolları, idxalda isə artım 5337,9 min ABŞ dollarıolmuşdur (əlavə 1) -idxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki,2002-ci il ərzində 21,23,78 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda	İdxalda
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	1,61%	0,05%
21 (SDV ilə hesablaşma)	52,42%	59,80%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	0,00%	5,30%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	0,54%	3,82%
51 (barter sazişi)	0,51%	0,68%
78 (kompen.öhdəliklər hesabına)	40,13%	0,00%
80 (digərləri)	4,79%	30,35%

Saziş növlərinin təhlili göstərir ki, keçən illə müqayisədə ixrac əməliyyatlarında kompensasiyalı öhdəliklər hesabına sərbəst dönərli valyuta ilə hesablaşmalar əsasında malların keçirilməsinin (78), idxal əməliyyatlarında isə dövlət krediti üzrə sazişin (23) xüsusi çəkisi artmışdır. İdxal və ixrac əməliyyatlarında sərbəst dönərli valyuta ilə hesablaşmalara (21) və digər sazişlərə (80) daha çox üstünlük verilmişdir. Qapalı dövriyyəli valyuta (41) və barter sazişinin (51) xüsusi çəkisi aşağı düşmüşdür (əlavə 2). Barter əməliyyatlarının təhlili göstərir ki, 2002-ci il ərzində ixrac əməliyyatlarının həcmi idxaldan 260,8 min ABŞ dolları az olmuşdur. Barter əməliyyatları üzrə ixracda orta aylıq azalma 141,2 min ABŞ dolları olmuş idxalda isə aylıq azalma 133,3 min ABŞ dollar təşkil etmişdir (əlavə 9).
Uzaq xarici ölkələr üzrə ixracda barter əməliyyatları 10206,4 min ABŞ dolları (ümumi ixraca nisbətən 0,47%), idxalda isə 10897,3 min ABŞ dolları (ümumi idxala nistbətən 0,65%) təşkil etmişdir. MDB dövlətləriüzrə ixracda barter əməliyyatları 937,2 min ABŞ dolları ümumi ixraca nisbətən 0.04%), idxalda isə 507,1 min ABŞ dolları (ümumi idxala nistbətən 0,03%) olmuşdur (əlavə 2,2a,2b,9).
İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmğəələrin miqdarı (%-lə) aşağıdaki kimidir (2001-ci il ilə müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İdxalda: ərzaq məhsulları-13,11% (2001-ci ilə nisbətən 105,80%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrognlər-12,79% (124,15%), xalq istehlak malları -1,73% (85,62%), maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri-23,65% (111.41%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri-7,38% (62,16%),qara metalla və onlardan hazırlanan məmulatlar-15,19% (222,22%0, mebel -0,74%(107,39 %), meşə materialları-1,35 (109,81%), toxum-0,05% (72,90%), kübrə -0,25% (96,73%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 23,76 % düşür (əlavə 3a).
İxracda: xam neft – 68.13% (2001-ci ilə nisbətən 85.83%), neft iəhnoeea?ı – 19.61% (111.96%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 0.88% (233.86%), spirtli və spirtsiz içkilər - 0.10% (62.99%), kimya məhsulları – 1.65% (165.24%), pambıq - 1.05% (151.78%), tütün və tütün məmulatları - 0.92% (81.16%), əlvan metallar - 0.11% (22.34%), çae - 0.24% (162.11%) təşkil edir. Qalan əmtə ələrin payına 7.30% dü ş ür (əlavə 3b). İdxalın strukturunda əsas yer oooai əmtə ələrin miqdarİ və dəyəri aşağ ıdaki kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2001-ci ilə netto çəki nisb.%-lə
1) Ət və ət məhsulları	22902,4 t	14112,2	112,3 %
- humanitar yardım	60,0 t	473,2
2) Buğda	657169,0 t	68612,3	106,7 %
- humanitar yardım	15988,3 t	3987,4
Un	9818,6 t	9964,9	54,0 %
- humanitar yardım	7829,6 t	1666,7
4) Şəkər	129176,8 t	21473,3	136,7 %
5) Yağ	42086,9 t	26265,4	106,4 %
- kərə yağı	12730,5 t	12574,8
- bitki və heyvan mən.yağ	29356,4 t	13690,6
- humanitar yardım	768,0 t	510,5
6) Çay	5146,8 t	14274,0	78,7 %
7) Spirt	1271823,8 L	1195,5	238,9 %
8) Spirtli içkilər	2541951,5 L	2266,3	282,2 %
9) Tütün məmulatı	1031,7 mln. əd.	7815,3	111,3 %
10) Minik avtomobilləri
-YGB əsasında	9685 əd.	40468,7	151,8 %
-GMO əsasında	5696 əd.	23361,7
11)Toxum	1513,9 t	771,4	216,4 %
12) Gübrə	49489,6 t	4183,2	144,8 %
13) Neft məhsulları	14513,5 t	10778,2
14) Elektrik enerjisi	2629935,5 min kvt*s	67093,8
- o cümlədən, elektrik enerjisinin qarşlıqlı ötürülməsi	495015,1 min kvt*s	10085,6
15) Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	3935313,9 min kub.m	211583,4

İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2005-ci ilin ilk 5 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Neft (xam) 1.1) Boru kəməri ilə 01.06.2006-cı ilə qədər gedən xam neft (sayğac göstəricilərinə əsasən)	8793597,9 t	1476358,3
-Şimal boru kəməri ilə	2630570,4 t
-Supsa boru kəməri ilə	6188816,6 t
2) Neft emal məhsulları	2740132,4 t	424973,6
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
- sərbəst dönərli valyuta ilə	2586560,2 t	391520,1
- milli valyutaya	153528,6 t	33396,5
2.1) 01.01.2003-cü; ilə qədər şərti bəyannamə ilə yola salın. rəsmiləşdirilməmiş neft məhsulları	116397,2 t
3) Spirtli içkilər	5495114,5 L	1875,7	59,8 %
4) Tütün	9600,0 t	8271,8	67,5 %
5) Tütün məmulatı	3570,1 mln.əd	11695,3	238,2 %
6) Qara metallar	70176,5 t	13796,7	172,3 %
7) Çay	2284,4 t	5096,2	145,4 %
8) Pambıq mahlıcı və tullantıları	30863,6 t	22704,4	152,2 %
9) Elektrik enerjisinin qarşılıqlı otürülməsi	1385733,4 mln kvt*s	18926,7

İxrac olunan xam neftin 5128195.3 tonu (58.32%) Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətinin, 2615193.4 tonu (29.74%) Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsinin, 948844.7 tonu (10.79%) Dövlət Neft Şirkətinin Xarici Sərmayələr İdarəsinin və 101364.5 tonu (1.15%) «Şirvan Oyl» MMM-nin payına duşur.
Neft məhsullarının ixracında «Azneftyağ» İstehsalat Birliyi (1749835.0 ton (63.86%)), Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsi (821680.8 tonu (29.99%)) və «Azal Oil» müəssisəsi (151784.1 tonu (5.54%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə(MDB ölkələrindən başqa) 1923855.2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 88.78%) çıxarmışlar,o cümlədən 10206.4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (ixraca nisbətən 0.53%), 975453.9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 50.70%) və 869680.1 min ABŞ dollarında əmtəə kompensasiyalı öhdəliklər hesabına (ixraca nisbətən 45.21%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən 1023227,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə ( ümumi idxala nisbətən 61,15%) gətirilmişdir.Onlardan 10897,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsusu ilə (idxala nisbətən 1,06%), 455295,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 44,50%) və 69576,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə isə dövlət krediti üzrə (idxala nisbətən 6,80%) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr üzrə müsbət saldo 900627,5 min ABŞ dolları təşkil edir (əlavə 2a).
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 243114,7 min ABŞ dolları dəyərində məhsul (ümumi ixraca nisbətən 11,22%) çıxarmışlar, o cümlədən, 937,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsusu ilə ( ixraca nisbətən 0,39%), 160573,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 66,05%), 44910,7 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə ( ixraca nisbətən 18,47%), 24996,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə milli valyuta ilə hesablaşmalarla (ixraca nisbətən 10,28 %) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda, respublikaya MDB ölkələrindən 650016,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 38,85 %) gətirilmişdir. Onlardan 507,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (idxala nisbətən 0,08%), 545308,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 83,89%) və 62941,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 9,68 %) gətirilmişdir.
MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 406901,9 min ABŞ dolları təşkil edir (əlavə 2 b).
Azərbaycan Respublikasının ticarət əlaqələrində xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakiları göstərmək olar:

Ölkənin adı	İxrac, min ABŞ dolları (ümumi ixraca nisbətən faizlə)	İdxal, min ABŞ dolları(ümumi idxala nisbətən faizlə)	Saldo, min ABŞ dolları
İtaliya	1082811,0 (49,97%)	26363,4 (1,58%)	1056447,6
Rusiya	95071,8 (4,39%)	280377,7 (16,76%)	-185305,9
Fransa	166282,4 (7,67%)	118181,7 (7,06%)	48100,7
Türkiyə	83393,6 (3,85%)	164084,8 (9,81%)	-80691,2

Sonrakı yerləri Qazaxstan (İxracda 0.53%, eaoaeaa 10.46%), ABŞ (2.40%, 5.90%), İsrail (7.11%, 0.40%), Almaniya (1.33%, 4.99%), Türkmənistan (0.40%, 5.65%), Böyük Britaniya (0.42%, 5.09%), İspaniya (4.80%, 0.61%), Ukrayna (0.60%, 4.77%) və İran (1.38%, 3.46%) tuturlar (əlavə 4, 4a, 4b). Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır. Qeyd etmək lazımdır Ki, hesabat dövründə xarici-iqtisadi əlaqələrlə 6055 hüquqi və fiziki şəxs məhğul oliuşdur.Bunlardan 2589 dövlət və özəl müəssisə, 3466 isə fiziki şəxslərdir.

Statistika və İnformasiya
Texnologiyaları İdarəsinin rəisi
A.D.Əliyev