2003-cü ilin 11 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2003-cü ilin 11 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2003-cü ilin ilk 11 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 120 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 4479298.2 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 2162807.3 min ABŞ dolları dəyərində 1154 adda mal ixrac, 2316490.9 min ABŞ dolları dəyərində 5123 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə mənfi saldo 153682.6 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən;
-elektrik enerjisinin Rusiya Federasiyasına, Gürcüstan Respublikasına və İran İslam Respublikasına qarşılıqlı ötürülməsi ilə ixracı 7294.0 min ABŞ dolları və həmin ölkələrdən isə idxal 1092.2 min ABŞ dolları təşkil etmişdir;

-respublikaya 39159.1 min ABŞ dolları dəyərində 30023.5 ton dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək, humanitar yük və texniki yardım daxil olmuşdur.

2002-ci ilin ilk 11 ayına nisbətən 2003-ci ilin ilk 11 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 21.52% (383036.1 min ABŞ dolları), idxal əməliyyatlarının həcmi isə 54.90% (820984.2 min ABŞ dolları) artmışlır. İdxal əməliyyatlarının həcmi əsasən təbii qazın, avadanlıqlar və texniki qurğuların, elektrik maşınları və onların hissələrinin, poliqrafiya sənayesinin məmulatlarının, qara metallar, mebel, plastik kütlələr və onlardan hazırlanan məmulatlar və başqa malların idxalı hesabına artmışdır.

2003-cü ilin noyabr ayında idxal əməliyyatlarının həcmi 310497.5 min ABŞ dolları olmuşdur və 2002-ci ilin noyabr ayı ilə müqayisədə 177.25% təşkil etmiş və ya 135323.0 min ABŞ dolları artmışdır.

Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizə 51258.8 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 229550.9 min ABŞ dolları dəyərində mal isə müvəqqəti idxal olunmuşdur.

2003-cü ilin ilk 11 ayı ərzində 155542 ədəd nəqliyyat vasitəsindən istifadə edilməklə 16604.4 min ton yük daşınmışdır. Bunlardan 10187.2 min tonu (38077 ədəd nəqliyyat vasitəsi) ixrac əməliyyatlarının, 6417.2 min tonu (117465 ədəd nəqliyyat vasitəsi) isə idxal əməliyyatlarının payına düşür. Əsasən dəmir yolu (73418 ədəd vaqon) və avtomobil yolu nəliyyatından (55496 ədəd) istifadə edilmişdir. Xam neftin və təbii qazın daşınmasında stasionar nəql etmə vasitəsindən (boru kəməri) istifadə edilmişdir.

Tranzit rejimində Azərbaycan Respublikası ərazisindən 8552304.1 ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən Gürcüstan (7373975.3 t) , Tacikstan (227025.2t), Kipr (260295.5t), Türkmənistan (265721.1t), Türkiyə (88727.7t) Respublikalarına, Rusiya Federasiyasına (163810.8t), İran İslam Respublikasına (88727.7t) və İsveçrəyə (33224.9t) göndərilmişdir.

Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 64552.4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir.

2003-cü ilin ilk 11 ayı ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:

-ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi oktyabr ayında (443965.9 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə fevral ayında (60983.7 min ABŞ dolları) olmuşdur;

-idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi noyabr ayında (310497.9 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (135207.6 min ABŞ dolları) olmuşdur;

-noyabr ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi oktyabr ayına nisbətən 313210.8 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır;

-noyabr ayında idxal əməliyyatlarının həcmi oktyabr ayına
nisbətən 84586.2 min ABŞ dolları həcmində artmışdır;

-ixracda orta aylıq azalma 4314.5 min ABŞ dolları, idxalda isə orta aylıq artım 17529.0 min ABŞ dolları olmuşdur.

İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2003-cü ilin ilk 11 ayı ərzində 21, 41, 78 və
80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda:	İdxalda:
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-2.06%	-0.03%
21 (SD ilə hesablaşma)	-54.52%	-51.43%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0.00%	-1.96%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-1.96%	-2.93%
51 (barter sazişi)	-0.12%	-0.05%
78(kompensiasialı öhdəlik. hesab.)	-37.19%	-0.00%
80 (digərləri)	-4.86%	-43.60%

Saziş növlərinin təhlili göstərir ki, keçən illə müqayisədə ixrac əməliyyatlarında kompensasiyalı öhdəliklər hesabına sərbəst dönərli valyuta ilə hesablaşmalar əsasında malların keçirilməsinin (78) xüsusi çəkisi artmışdır. İdxal və ixrac əməliyyatlarında sərbəst dönərli valyuta ilə hesablaşmalara (21) və digər sazişlərə
(80) daha çox üstünlük verilmişdir. Qapalı dövriyyəli valyuta (41) və barter sazişinin (51) xüsusi çəkisi aşağı düşmüşdür.

Barter əməliyyatlarının təhlili göstərir ki, 2003-cü ilin ilk 11 ayı ərxində ixrac əməliyyatlarının həcmi idxaldan 1318.3 min ABŞ dolları çox olmuşdur. Barter əməliyyatları üzrə ixracda orta aylıq azalma 58.8 min ABŞ dolları olmuş, idxalda isə orta aylıq azalma 15.5 min ABŞ dolları təşkil etmişdir.

Uzaq xarici ölkələr üzrə ixracda barter əməliyyatları 2266.6 min ABŞ dolları (ümumi ixraca nisbətən 0.10%), idxalda isə 947.0 min ABŞ dolları (ümumi idxala nisbətən 0.04%) təşkil etmişdir. MDB dövlətləri üzrə ixracda barter əməliyyatları 246.3 min ABŞ dolları (ümumi ixraca nisbətən 0.01%), idxalda isə 247.6 min ABŞ dolları (ümumi idxala nisbətən 0.01%) olmuşdur.

İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2002-ci ilin ilk 11 ayı ilə müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):

İdxalda: ərzaq məhsulları -10.69% (2002-ci ilin ilk 11 ayına nisbətən 132.55%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər- 8.53% (102.32%), xalq istehlak malları-1.45% (125.52%), maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri- 24.48% (162.29%), nəqliyyat vasitələi və onların hissələri- 13.60% (280.24%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar-17.22% (166.93%), mebel -0.85% (178.05%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar-1.20% (134.48%), toxum-0.02% (83.05%), gübrə- 0.18% (105.80%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 21.79% düşür.

İxracda: xam neft -68.14% (2002-ci ilin ilk 11 ayına nisbətən 126.79%), neft məhsulları -16.84% (96.39%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar-1.17% (150.40%), spirtli və spirtsiz içkilər- 0.18% (221.19%), kimya məhsulları -2.03% (143.45%), pambıq -1.29% (136.90%), tütün və tütün məmulatları -0.33% (37.17%), əlvan metallar- 0.07% (10.2 dəfə), çay -0.16% (78.81%) təşkil edir. Qalan əmtəllərin payına 8.78% düşür.
İdxalın struturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2002-ci ilin ilk11 ayınanetto çəki. nisb.%-lə
1. Ət və ət məhsulları	23203.5t	13476.4	113.4%
-o cümlədən hum. yardım	73.4t	473.0
2. Buğda	709253.2t	92632.3	116.0%
-o cümlədən hum. yardım	10554.6t	1527.9
3. Un	6729.4t	1596.6	47.2%
-o cümlədən hum. yardım	955.4t	1220.8
4. Şəkər	124256.9t	20094.5	114.3%
5. Yağ	58741.4t	34331.8	159.7%
-kərə yağı	10393.4t	11784.2
-bitki və heyvan mənş. yağlar	48348.0t	22547.6
-o cümlədən hum. yardım	955.4t	825.7
6. Çay	4135.4t	9430.5	84.1%
7. Spirt	1061163.8L	969.1	94.3%
8. Spirtli içkilər	2107233.1L	2728.4	106.5%
9. Tütün məmulatı	924844.3 min əd.	10368.0	103.6%
10. Minik avtomobilləri
-YGB əsasında rəsmiləşdirilmiş	14519 əd.	60862.1	167.9%
-GMO əsasında rəsmiləşdirilmiş	6464 əd.	27850.7
11. Toxum	877.1t	553.6	68.6%
12. Gübrə	40989.5t	103.8%	103.8%
13. Neft məhsulları	31591.7t	19501.2
14. Elektrik enerjisi	2202777.3 min kvt/s	54569.5
-o cümlədən, elektrik enerji sinin qarşılıqlı ötürülməsi	73321.9 min kvt/s	1092.2
15. Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	19776.4t	2438.3
	3538093.0 min kub.m	193036.5

İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəllərin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2002-ci ilin ilk11 ayınanetto çəki. nisb.%-lə
1. Neft (xam)	7458859.2t	1473737.3
1.1. Boru kəməri ilə 01.12.2003-cü ilə qədər gedən xam neft (sayğac göstəricilərinə əsasən)
-şimal boru kəməri ilə	2492767.8t
-Supsa boru kəməri ilə	5711485.2t
2. Neft emal məhsulları	1718760.9t	364161.8
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
-sərbəst dönərli valyutaya	1521975.8t	318295.5
-milli valyutaya	186105.0t	43288.9
2.1. 01.12.2003-cü ilə qədər şərti bəyan. ilə yola salın. rəsmiləş- dirilməmiş neft məhsulları	94066.5t
3. Bitki və heyvan mənşəli yağlar	35102.8t	32493.2	313.3%
4. Spirtli içkilər	7338586.5L	3325.6	152.4%
5. Tütün	661650.0 min əd.	3917.8	53.3%
6. Tütün məmulatı	240480.0 min əd.	3249.2	19.3%
7. Qara metallar	105492.4t	22972.2	173.1%
8 Çay	1682.5t	3540.2	83.5%
9. Pambıq mahlıcı və tullantıları	29019.6t	27955.6	104.1%
10. Elektrik enerjisinin qarşılıqlı ötürülməsi	715625.4 min kvt/s	11060.4
-o cümlədən,elektrik enerji- sinin qarşılıqlı ötürülməsi	464533.7 min kvt/s	7294.0

İxrac olunan xam neftin 4016157.2 tonu (53.84%) Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətinin, 1987840.2 tonu (26.65%) Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsinin, 1376233.4 tonu (18.45%) ARDNŞ Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsinin və 78628.0 tonu (1.05%) "Şirvan Oyl" MMM-nin payına düşür.

Neft məhsullarının ixracında "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (797389.9 ton (46.39%)), Dövlət Neft Şirkətiinin Xarici İqtisadi Ələqələr İdarəsi (424696.3 tonu (24.71%)), ARDNŞ Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (286315.9 tonu (19.49%)) və "Azal Oil" müəssisəsi (145245.1 tonu (9.38%)) üstünlük təşkil edir.

Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB ölkələrindən başqa) 1885973.4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 87.20%) çıxarmışlar, o cümlədən 2266.6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (ixraca nisbətən 0.12%), 1016006.2 min ABŞ dolları əmtəə sərbəst dönrəli valyuta ilə (ixraca nisbətən 53.87%) və 804328.8 min ABŞ dolları dəyərində mal kompensasiyalı öhdəliklər hesabına (ixraca nisbətən 42.65%) çıxarılmışdır.

Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən 1562403.8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 67.45%) gətirilmişdir. Onlardan 947.0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (idxala nisbətən 0.06%), 544580.5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 34.86%), 42028.8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə isə dövlət krediti üzrə (idxala nisbətən 2.69%) və 972490.1 min ABŞ dolları dəyərində digər saziş növləri ilə (idxala nisbətən 62.24%) gətirilmişdir.

Xarici ölkələr üzrə saldo 323569.6 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 276833.9 min ABŞ dolları dəyərində məhsul (ümumi ixraca nisbətən 12.80%) çıxarmışlar, o cümlədən, 246.3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (ixraca nisbətən 0.09%), 163250.6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 58.97%), 55675.5 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 20.11%), 26953.6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə milli valyuta ilə hesablaşmalarla (ixraca nisbətən 9.74%) çıxarılmışdır.

Enyi zamanda, respublikaya MDB ölkələrindən 754087.2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 32.55%) gətirilmişdir. Onlardan 247.6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (idxala nisbətən 0.03%), 646880.5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya ( idxala nisbətən 85.78%), 65782.8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 8.72%) və 37386.7 min ABŞ dolları dəyərində digər saziş növləri ilə (idxala nisbətən 4.96%) gətirilmişdir.
MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 477253.3 min ABŞ dolları təşkil edir.

Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda:			İdxalda:
Ölkənin adı	min Abş dolları	ümumi ixraca nisb.%-lə	Ölkənin adı	min ABŞ dolları	ümumi idxala nisb.%-lə
İtaliya	1124552.00	52.00	Rusiya	343353.30	14.82
İsrail	138084.59	6.38	Böyük Britaniya	239737.57	10.35
Fransa	129707.21	6.00	Türkiyə	177101.51	7.65
Rusiya	12707.21	5.87	Türkmənistan	169549.37	7.32
Türkiyə	94258.12	4.36	Fransa	152191.81	6.57
Gürcüstan	83123.56	3.84	Almaniya	142886.11	6.17
Yunanıstan	67977.33	3.14	Qazaxıstan	121472.96	5.24
ABŞ	62487.82	2.89	ABŞ	119929.56	5.18
İran	44507.91	2.06	Ukrayna	100317.29	4.33
İspaniya	42807.84	1.98	Yaponiya	93972.39	4.06

Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.

Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici-iqtisadi əlaqələrlə 6360 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 2699 dövlət və özlə müəssisə, 3661 isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 1152995.7 min ABŞ dolları (53.31%), özəl sektorun payı 978470.2 min ABŞ dolları (45.24%), fiziki şəxslərin payı isə 31341.4 min ABŞ dolları (1.45%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövdət sektorun payı 549140.9 min ABŞ dolları (23.71%), özəl sektorun payı 1559107.8 min ABŞ dolları (69.03%), fiziki şəxslərin payı isə 168242.2 min ABŞ dolları (7.26%) olmuşdur.

DGK Statistika və İnformasiya

Texnologiyaları İdarəsi