2007-cı ilin birinci rübü ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2007-ci ilin I rübü ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2007-ci ilin I rübü ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 109 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 2055192,4 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 919062,2 min ABŞ dolları dəyərində 1258 adda mal ixrac, 1136130,1 min ABŞ dolları dəyərində 4596 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə mənfi saldo 217067,9 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən,
- respublikaya 12192,1 min ABŞ dolları dəyərində 5980,8 ton əmtəə
dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək,
humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.
2006-cı ilin I rübünə nisbətən 2007-ci ilin I rübündə ixrac əməliyyatlarının həcmi 11,44% (118760,9 min ABŞ dolları) azalmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 25,41% (230216,5 min ABŞ dolları) artmışdır.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 33557,1 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 68883,4 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.
2007-ci ilin I rübü ərzində müxtəlif növ nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməklə 4170,5 min ton yük daşınmışdır. Bu da keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 82,14% təşkil etmişdir. Bunlardan 1897,9 min ton ixrac, 2272,6 min ton isə idxal əməliyyatlarının payına düşur. İxrac əməliyyatlarında əsasən dəniz (1479,2 min ton), dəmiryolu (221,1 min ton), avtomobil (193,8 min ton) və hava (1,1 min ton) nəqliyyatından istifadə olunmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dəniz (32,8 min ton), dəmiryolu (1571,8 min ton), avtomobil (311,7 min ton), hava (4,5 min ton) və stasionar nəqletmə (boru kəməri) (336,1 min ton) nəqliyyatına üstünlük verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, nəqliyyat vasitələrindən istifadənin vəziyyəti təhlil edilərkən daşınmaların yalnız yük gömrük bəyannamələri (YGB) əsasında rəsmiləşdirilməsi nəzərə alınıb.
Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 47447 (əlavə vərəqlə birlikdə 62901) ədəd YGB rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 9798 (əlavə vərəqlə birlikdə 10972) ədəd ixrac, 37649 (əlavə vərəqlə birlikdə 51929) ədəd idxal YGB-dir. 2007-ci ilin I rübünda YGB-lərin ümumi sayı 2006-cı ilin müvafiq dövrünə nisbətən 123,2% təşkil etmiş və ya 8943 ədəd bəyannamə çox olmuşdur. O cümlədən, ixracda artım 1852 (123,3%) ədəd, idxalda isə artım 7091 (123,2%) ədəd YGB olmuşdur.

Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 1195,1 min ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İsveçrə (385,0 min ton), İtaliya (281,5 min ton), Gürcüstan (246,4 min ton), Tacikistan (106,4 min ton), İran (59,1 min ton), Türkiyə (36,6 min ton), Rusiya (35,1 min ton), Türkmənistan (28,6 min ton) və Qazaxıstan (12,7 min ton) dövlətlərinə göndərilmişdir. Azərbaycan Respublikası ərazisindən daşınan tranzit yükün miqdarı keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 81,17% olmuş və ya 277,2 min ton azalmışdır.
2007-ci ilin I rübü ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:
- ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi yanvar ayında (396017,1 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə fevral ayında (154386,7 min ABŞ dolları) olmuşdur;
- idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi fevral ayında (390063,5 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə mart ayında (356564,6 min ABŞ dolları) olmuşdur;
- mart ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi fevral ayı ilə müqayisədə 214271,7 min ABŞ dolları həcmində artmışdır, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 33498,9 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır.
- ixrac əməliyyatlarında orta aylıq azalma 13679,3 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə orta aylıq azalma 16468,8 min ABŞ dolları olmuşdur.
Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 40368,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri (GMO) ilə rəsmiləşdirilmişdir. Keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən GMO ilə rəsmiləşdirilən yüklərin dəyəri 135,84% təşkil etmiş və ya 10650,4 min ABŞ dolları çox olmuşdur.
İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2007-ci ilin I rübü ərzində 01, 21, 41 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda	İdxalda
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-0,01%	-0,47%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-82,42%	-70,52%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0,00%	-1,02%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-1,36%	-4,37%
80 (digərləri)	-16,21%	-23,60%

İxrac və idxalın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2006-cı ilin I rübünə nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İxracda: xam neft - 50,62% (2006-cı ilin I rübünün ixracına nisbətən 93,59%), neft məhsulları - 22,17% (57,57%), bitki və heyvan mənşəli yağlar - 2,29% (188,19%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar - 2,14% (108,43%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 1,72% (237,27%), kimya sənayesi məhsulları - 1,53% (28,47%), meyvə-tərəvəz - 1,49% (60,16%), pambıq - 0,82% (61,84%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər - 0,63% (256,96%), tütün və tütün məmulatları - 0,18% (24,72%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 16,40% düşür.
İdxalda: maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri - 27,95% (2006-cı ilin I rübünün idxalına nisbətən 129,98%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 15,62% (195,78%), ərzaq məhsulları - 11,67% (144,44%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri - 10,76% (165,06%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər - 4,55% (42,66%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,30% (104,55%), əczaçılıq məhsulları - 1,29% (162,64%), mebel - 0,82% (150,32%), xalq istehlakı malları - 0,81% (74,02%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 25,22% düşür.
İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2006-ci ilin 1 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Neft (xam) 1.1) Boru kəməri ilə 01.11.2006-cı ilə qədər gedən xam neft (sayğac göstəricilərinə əsasən)	1108772,7 t	465206,1
-Şimal boru kəməri ilə	876356,0 t
-Bakı-Tbilisi-Ceyhan	5790571,0 t
1.2) Dəmiryolu nəqliyyatı 01.02.2007-cı ilə qədər yola salınan xam neft(şərti YGB)	1646804,7 t
2) Neft emal məhsulları	419041,0 t	203728,7
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
- sərbəst dönərli valyuta ilə	404945,1 t	198178,2
- digərləri	14095,9 t	5550,5
2.1) 01.02.2007-cı ilə qədər şərti bəyannamə ilə yola salın. rəsmiləşdirilməmiş neft məhsulları	154415,7 t
3) Bitki və heyvan mənş.yağ	16010,1 t	21053,9	176,9 %
4) Spirtli içkilər	3827343,3 L	5820,9	224,4 %
5)Tütün	898,9 t	734,2	47,2 %
6) Tütün məmulatı	156300,0 mln.əd	928,0	19,4 %
7) Qara metallar	20222,6t	8535,2	323,6 %
8) Alüminium	7952,5 t	19707,4	89,2 %
9) Çay	1462,8 t	3954,6	94,1 %
10) Pambıq mahlıcı	8483,6 t	7566,2	58,7 %
11) Elektrik enerjisi	72,8 mln kvt*s	1227,3

İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2006-ci ilin 1 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Ət və ət məhsulları	6430,8 t	4254,5	174,0%
2) Buğda	339128,1 t	50192,0	118,0%
3) Un	169,3 t	55,8	129,8%
4) Şəkər	22917,1 t	7566,9	164,3%
5) Yağ	30292,5 t	16468,9	127,4%
- kərə yağı	2253,8 t	2547,7
- bitki və heyvan mən.yağ	28038,7 t	13921,2
- humanitar yardım	39,6 t	75,4
6) Çay	2814,0 t	4744,8	112,3 %
7) Spirt	91869,0 L	95,8	114,5 %
8) Spirtli içkilər	5935220,7 L	7199,1	299,6 %
9) Tütün məmulatı	1938574,8 mln. əd.	28571,5	120,0 %
10) Qara metallar	119200,4 t	25994,4	209,9 %
11) Minik avtomobilləri
-YGB əsasında	6610əd.	48689,0	99,3%
-GMO əsasında	8270əd.	37303,6
12) Neft məhsulları	16160,0 t	11909,1
13) Elektrik enerjisi	349,5 mln. kvt*s	8888,3
14) Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	470062,8 min kub.m	51716,6

Xam neft əsasən Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (1108772,7 ton (100,00%)) tərəfindən ixrac edilmişdir. Neft məhsullarının ixracında Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (395367,8 ton (94,35%)), "Az Trans Reil" MMC (14084,4 ton (3,36%)), "Caspian Petrol-1" firması (5998,0 ton (1,43%)) və "Monolit-D LTD" firması (2527,1 ton (0,60%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) 697620,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 75,91%) çıxarmışlar, o cümlədən, 672438,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 96,39%) və 25115,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 3,60%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda, respublikaya xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) 719205,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 63,30%) gətirilmişdir. Onlardan 462337,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 64,28%), 242454,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 33,71 %) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr (MDB-dən başqa) üzrə mənfi saldo 21585,2 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən neft və onların emal məhsulları, mineral yanacaq, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 90,08%); alüminium və alüminium məmulatları (2,80%); avadanlıqlar və mexaniki qurğular (1,32%); qara metallar (1,22%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (0,80%) ixrac edilmişdir.
Xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) həmin müddətdə respublikaya əsasən avadanlıqlar və mexaniki qurğular (idxala nisbətən 30,05%); qara metallardan məmulatlar (14,52%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (8,47%); quru nəqliyyat vasitələri (7,87%); optik, fotoqrafiya, kinematoqrafiya, ölçmə, nəzarət, ən dəqiq tibbi və ya cərrahi cihaz və aparatlar; onların hissələri və ləvazimatları (4,69%) idxal edilmişdir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 221442,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 24,09%) çıxarmışlar, o cümlədən, 85059,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 38,41%), 123841,1 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 55,92%), 12537,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 5,66%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda, respublikaya MDB ölkələrindən 416924,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 36,70%) gətirilmişdir. Onlardan 338875,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 81,28%), 47770,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 11,46 %), 25647,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlərlə (idxala nisbətən 6,15%) gətirilmişdir.
MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 195482,7 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən neft və onların emal məhsulları, mineral yanacaq, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 22,16%); şəkər və şəkərdən hazırlanan qənnadı məmulatı (21,51%); gəmilər, qayıqlar və digər üzən vasitələr (18,62%); heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (9,50%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (3,40%) ixrac edilmişdir.
MDB ölkələrindən respublikaya təhlil olunan müddət ərzində mineral yanacaq (idxala nisbətən 14,36%); dənli bitkilər (12,70%); quru nəqliyyat vasitələri (11,33%); qara metallardan məmulatlar (11,28%); qara metallar (5,42%) idxal edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar:

İxracda

İdxalda

Ölkənin adı	Dəyəri (min ABŞ dol.)	Ümumi ixraca nisb.%-lə
İtaliya	317019,18	34,49
Türkiyə	113042,26	12,30
Rusiya	104243,78	11,34
İran	91592,45	9,97
Virgin ada (ABŞ)	60973,43	6,63
Gürcüstan	51303,21	5,58
Qazaxıstan	45847,87	4,99
Fransa	37931,90	4,13
Yunanıstan (Honkonq)	13264,55	1,44
Hibraltar	10912,02	1,19

Ölkənin adı	Dəyəri (min ABŞ dol.)	Ümumi ixraca nisb.%-lə
Rusiya	235116,95	20,69
Türkiyə	11590,30	9,82
Ukrayna	102280,97	9,00
Almaniya	91880,65	8,09
B.Britaniya	61392,49	5,40
Yaponiya	60514,46	5,33
ABŞ	58735,02	5,17
Zin	50327,62	4,43
Qazaxıstan	46810,04	4,12
İtaliya	45014,81	3,96

Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 5359 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 2299-u hüquqi, 3060-ı isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 711597,9 min ABŞ dolları (77,43%), özəl sektorun payı 199090,5 min ABŞ dolları (21,66%), fiziki şəxslərin payı isə 8373,9 min ABŞ dolları (0,91%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 318536,7 min ABŞ dolları (28,04%), özəl sektorun payı 753242,6 min ABŞ dolları (66,30%), fiziki şəxslərin payı isə 64350,8 min ABŞ dolları (5,66%) olmuşdur.
Qeyd: Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır. Neft, neft emal məhsulları, qaz və elektrik enerjisinin gömrük rəsmiləşdirilməsi spesifik xüsusiyyətlərə malik olduğu üçün gömrük sərhədini keçmə tarixi ilə bəyannamələşdirmə tarixi arasında fərq vardır.
DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi