2003-cü ilin 4 ayı ərzində respublikanın xarici iqtisadi fəaliyyətinin vəziyyəti

2003-cü ilin ilk 4 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 102 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 1427458.4 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 758520.0 min ABŞ dolları dəyərində 596 adda mal ixrac, 668938.4 min ABŞ dolları dəyərində 3730 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə müsbət saldo 89581.6 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən, -elektrik enerjisinin Rusiya Federasiyasına, Gürcüstan Respublikasına və İran İslam Respublikasına qarşılıqlı ötürülməsi ilə ixracı 1998.2 min ABŞ dolları və həmin ölkələrdən isə idxal 577.5 min ABŞ dolları təşkil etmişdir; -respublikaya 8590.5 min ABŞ dolları dəyərində 2751.3 ton dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmannasız kömək, humanitar yük və texniki yardım daxil olmuşdur. 2002-ci ilin ilk 4 ayına nisbətən 2003-cü ilin ilk 4 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 38.95% (212617.3 min ABŞ dolları), idxal əməliyyatlarının həcmi isə 35.62% (175688.6 min ABŞ dolları) artmışdır.

İdxal əməliyyatlarının həcmi əsasən təbii qazın, avadanlıqlar və texniki qurğuların, elektrik maşınları və onların hissələrinin, poliqrafiya sənayesinin məmulatlarının, qara metallar, kimyəvi maddələr və başqa malların idxalı hesabına artmışdır. 2003-cü ilin aprel ayında idxal əməliyyatlarının həcmi 208874.8 min ABŞ dolları olmuşdur və 2002-ci ilin aprel ayı ilə müqayisədə 49.38% və ya 69048.3 min ABŞ dolları artmışdır. Müvəqqəti idxal rejimində ölkəmizə 23339.7 min ABŞ dolları dəyərində mal idxal olunmuş, 54384.8 min ABŞ dolları dəyərində mal isə müvəqqəti ixrac edilmişdir. 2003-cü ilin ilk 4 ayı ərzində 50750 ədəd nəqliyyat vasitəsindən istifadə edilməklə 5726.1 min ton yük daşınmışdır. Bunlardan 3553.3 min tonu (13768 ədəd nəqliyyat vasitəsi) ixrac əməliyyatlarının, 2172.8 min tonu (36982 ədəd nəqliyyat vasitəsi) isə idxal əməliyyatlarının payına düşür.

Əsasən dəmir yolu (23155 ədəd vaqon) və avtomobil yolu nəqliyyatından (19183 ədəd) istifadə edilmişdir. Xam neftin və təbii qazın daşınmasında stasionar nəql etmə vasitəsindən (boru kəməri) istifadə edilmişdir. Tranzit rejimində Azərbaycan Respublikası ərazisindən 2747223.8 ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən Gürcüstan (2334217.1t), Tacikstan (78756.0t), Kipr (119316.8t), Türkmənstan (82943.4t), Türkiyə (18099.0t) Respublikalarına, Rusiya Federasiyasına (57564.4) və İsveçrəyə (19839.2t) göndərilmişdir. Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 15526.5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir. 2003-cü ilin ilk 4 ayı ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur: -ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi mart ayında (439990.4 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə fevral ayında (60983.7 min ABŞ dolları) olmuşdur; -idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi aprel ayında (208874.8 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (135808.4 min ABŞ dolları) olmuşdur; -aprel ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi mart ayına nisbətən 356338.5 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır; -aprel ayında idxal əməliyyatlarının həcmi mart ayına nisbətən 23402.5 min ABŞ dolları həcmində artmışdır; ixracda azalma 30080.6 min ABŞ dolları, idxalda is artım 24355.5 min ABŞ dolları olmuşdur. İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2003-cü ilin ilk 4 ayı ərzində 21, 41, 78 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda:	İdxalda:
01(milli valyuta ilə hesablaşma)	-0.69%	0.02%
21(SD ilə hesablaşma)	59.14%	-57.89%
23(dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0.00%	-3.98%
41(qapalı dövriyyəli valyuta)	-0.54%	-3.42%
51(barter sazişi)	-0.28%	-0.11%
78(kompensiasialı öhdəlik. hesab.)	-35.13%	-0.00%
80(digərləri)	-4.22%	-34.58%

Saziş növlərinin təhlili göstərir ki, keçən illə müqayisədə ixrac əməliyyatlarında kompensasiyalı öhdəliklər hesabına sərbəst dönərli valyuta ilə hesablaşmalar əsasında malların keçirilməsinin (78) xüsusi çəkisi artmışdır. İdxal və ixrac əməliyyatlarında sərbəst dönərli valyuta ilə hesablaşmalara (21) və digər sazişlərə (80) daha çox üstünlük verilmişdir. Qapalı dövriyyəli valyuta (41) və barter sazişinin (51) xüsusi çəkisi aşağı düşmüşdür.
Barter əməliyyatlarının təhlili göstərir ki, 2003-cü ilin ilk 4 ayı ərzində ixrac əməliyyatlarının həcmi idxaldan 1372.8 min ABŞ dolları çox olmuşdur. Barter əməliyyatları üzrə ixracda orta aylıq azalma 43.8 min ABŞ dolları olmuş, idxalda isə orta aylıq azalma 42.6 min ABŞ dolları təşkil etmişdir.
Uzaq xarici ölkələr üzrə ixracda barter əməliyyatları 1958.8 min ABŞ dolları (ümumi ixraca nisbətən 0.26%), idxalda isə 601.1 min ABŞ dolları (ümumi idxala nisbətən 0.09%) təşkil etmişdir. MDB dövlətləri üzrə ixracda barter əməliyyatları 132.2 min ABŞ dolları (ümumi ixraca nisbətən 0.02%), idxalda isə 117.1 min ABŞ dolları (ümumi idxala nisbətən 0.02%) olmuşdur.
İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2002-ci ilin ilk 4 ayı ilə müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İdxalda: ərzaq məhsulları-12.88% (2002-ci ilin ilk 4 ayına nisbətən 119.41%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər-14.07% (96.63%), xalq istehlak malları-1.45% (127.36%), maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri-24.95% (143.78%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri-5.01% (100.82%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar-18.87% (385.09%), mebel-0.82% (165.76%), meşə materialları-1.17% (133.68%), toxum-0.04% (79.95%), kübrə-0.18% (45.24%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 20.54% düşür.
İxracda: xam neft-69.80% (2002-ci ilin ilk 4 ayına nisbətən 144.65%), neft məhsulları-17.81% (143.53%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar-1.26% (155.14%), spirtli və spirtsiz içkilər-0.21% (205.10%), kimya məhsulları-2.07% (389.72%), pambıq-1.26% (121.19%), tütün və tütün məmulatları-0.47% (38.98%), əlvan metallar- 0.37% (295.46%), çay-0.17% (102.67%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 6.58% düşür.
İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2002-ci ilin ilk4 ayınanetto çəki. nisb.%-lə
1. Ət və ət məhsulları	7846.4t	4903.3	117.3%
-o cümlədən hum. yardım	73.4t	473.0
2. Buğda	209468.5t	29221.7	83.0%
-o cümlədən hum. yardım	467.5t	46.7
3. Un	1181.4t	208.7	75.8%
4. Şəkər	26977.7t	5908.2	104.5%
5. Yağ	21242.6t	12938.2	168.2%
-kərə yağı	4426.1t	5146.4
-bitki və heyvan mənş. yağlar	6816.5t	7791.8
-o cümlədən hum. yardım	368.8t	275.9
6. Çay	1761.9t	4458.1	128.9%
7. Spirt	369992.2L	333.1	129.6%
8. Spirtli içkilər	554962.4L	755.5	202.9%
9. Tütün məmulatı	369150.1 min əd.	2583.6	540.0%
10. Minik avtomobilləri
-YGB əsasında rəsmiləşdirilmiş	4191 əd.	17273.8	166.1%
-GMO əsasında rəsmiləşdirilmiş	1715 əd	7036.4
11. Toxum	465.2t	251.1	105.1%
12. Gübrə	13506.4t	1237.1	50.6%
13. Neft məhsulları	3961.2t	4122.6
14. Elektrik enerjisi	855599.8 min kvt/s	20461.4
-o cümlədən, elektrik enerji sinin qarşılıqlı ötürülməsi	63014.3 min kvt/s	577.5
15. Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	1774453.8 min kub.m	94139.3

. İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2002-ci ilin ilk 4 ayınanetto çəki. nisb.%-lə
1. Neft (xam)	2620162.6t	529437.3
1.1 Boru kəməri ilə 01.05.2003-cü ilə qədər gedən xam neft
(sayğac göstəricilərinə əsasən)
-şimal boru kəməri ilə	869005.9t
-Supsa boru kəməri ilə	2011785.2t
2. Neft emal məhsulları	598488.8t	135086.4
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
-sərbəst dönərli valyutaya	575426.3t	129959.9
-milli valyutaya	23032.7t	5084.2
a. 01.05.2003-cü ilə qədər şərti bəyan. ilə yola salın. rəsmi- ləşdirilməmiş neft məhsulları	171774.6t
3. Spirtli içkilər	3095043.0 L	1338.0	147.0%
4. Tütün	2841.1t	2398.9	61.9%
5. Tütün məmulatı	240480.0 min əd.	1178.9	16.4%
6. Qara metallar	38756.7t	8767.3	171.5%
7. Çay	574.4t	1260.3	102.5%
8. Pambıq mahlıcı və tullantıları	11329.1t	9566.1	103.2%
9. Elektrik enerjisinin qarşılıqlı ötürülməsi	174231.3 min kvt/s	2680.1
-o cümlədən,elektrik enerji- sinin qarşılıqlı ötürülməsi	128773.8 min kvt/s	1998.2

İxrac olunan xam neftin 1363021.2 tonu (52.02%) Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkətinin, 1248938.5 tonu (47.67%) Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsinin və 8202.9 tonu (0.31%) "Şirvan Oyl" MMM-nin payına düşür. Neft məhsullarının ixracında "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (326424.7 ton (54.54%)), Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsi (242291.7 tonu (40.48%)) və "Azal Oil" müəssisəsi (22348.2 tonu (3.73%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB ölkələrindən başqa) 680986.3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 89.78%) çıxarmışlar, o cümlədən 1958.8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (ixracja nisbəətəən 0.29%), 394928.6 min ABŞ dollar dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 57.99%) və 266470.7 min ABŞ dolları dəyərində mal kompensasiyalı öhdəliklər hesabına (ixraca nisbətən 39.13%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən 420289.7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 62.83%) gətirilmişdir. Onlardan 601.1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (idxala nisbətən 0.14%), 170742.6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 40.62%), 26246.4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə isə dövlət krediti üzrə (idxala nisbətən 6.24%) və 222029.7 min ABŞ dolları dəyərində digər saziş növləri ilə (idxala nisbətən 52.83%) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr üzrə müsbət saldo 260696.6 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 77533.7 min ABŞ dolları dəyərində məhsul (ümumi ixraca nisbətən 10.22%) çıxarmışlar, o cümlədən, 132,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (ixraca nisbətən 0.17%), 53641.1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 69.18%), 16004.6 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 20.64%), 3565.0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə milli valyuta ilə hesablaşmalarla (ixraca nisbətən 4.60%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda, respublikaya MDB ölkələrindən 248648.7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 37.17%) gətirilmişdir. Onlardan 117.1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (idxala nisbətən 0.05%), 216503.4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 87.07%), 22336.6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 8.98%) və 9189.6 min ABŞ dolları dəyərində digər saziş növləri ilə (idxala nisbətən 3.70%) gətirilmişdir.
MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 171115.0 min ABŞ dolları təşkil edir.
Azərbaycan Respublikasının ticarət əlaqələrində xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar:

İtaliya	İxrac-424761.0 min ABŞ dolları
	(ümumi ixraca nisbətən 56.00%);
	İdxal-18298.4 min ABŞ dolları
	(ümumi idxala nisbətən 2.74%);
	Saldo-406462.7 min ABŞ dolları.
Rusiya	İxrac-30128.5 min ABŞ dolları
	(ümumi ixraca nisbətən 3.97%)
	İdxal-97686.8 min ABŞ dolları
	(ümumi idxala nisbətən 14.60%);
	Saldo-(-67558.3) min ABŞ dolları.
Türkiyə:	İxrac-28682.7 min ABŞ dolları
	(ümumi ixraca nisbətən 3.78%);
	İdxal-60335.8 min ABŞ dolları
	(ümumi idxala nisbətən 9.02%);
	Saldo-(-31653.1) min ABŞ dolları.
Türkmənistan:	İxrac-1836.8 min ABŞ dolları
	(ümumi ixraca nisbətən 0.24%)
	İdxal-81805.7 min ABŞ dolları
	(ümumi idxala nisbətən 12.23%);
	Saldo-(-79968.9) min ABŞ dolları.

Sonrakı yerləri ABŞ (İxracda 4.25%, idxalda 4.46%), Fransa (5.94%, 1.86%), Yunansıtan (6.68%, 0.39%), Qazaxıstan (0.47%, 5.26%), Böyük Britaniya (0.26%, 6.21%), Almaniya (0.19%, 8.59%), Yaponiya (0.01%, 5.57%) və İran (2.52%, 2.57%) tuturlar.
Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici-iqtisadi əlaqələrlə 3167 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 1668 dövlət və özəl müəssisə, 1499 isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 430985.0 min ABŞ dolları (56.82%), özəl sektorun payı 323482.2 min ABŞ dolları (42.65%), fiziki şəxslərin payı isə 4045.8 min ABŞ dolları (0.62%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 215107.9 min ABŞ dolları (32.16%), özəl sektorun payı 396173.5 min ABŞ dolları (59.22%), fiziki şəxslərin payı isə 57657.0 min ABŞ dolları (8.62%) olmuşdur.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları İdarəsi