2006-cı ilin ilk 4 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2006-cı ilin ilk 4 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti
2006-cı ilin ilk 4 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 116 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 2645015,3 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 1386712,4 min ABŞ dolları dəyərində 1383 adda mal ixrac, 1258302,9 min ABŞ dolları dəyərində 4391 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə müsbət saldo 128409,5 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən, respublikaya 16697,2 min ABŞ dolları dəyərində 6294,5 ton əmtəə dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək, humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.
2005-ci ilin ilk 4 ayına nisbətən 2006-cı ilin ilk 4 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 72,86% (584517,0 min ABŞ dolları) artmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 12,73% (183494,8 min ABŞ dolları) azalmışdır. İdxal əməliyyatlarının həcminin azalmasına səbəb avadanlıqlar, texniki qurğular və onların hissələrinin, qara metaldan hazırlanan məmulatların, mebelin, şəkərin və ət məhsullarının respublikaya 2006-cı ilin ilk 4 ayı ərzində az gətirilməsi olmuşdur.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 14368,2 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 108897,8 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.

2006-cı ilin ilk 4 ayı ərzində müxtəlif növ nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməklə 6745,5 min ton yük daşınmışdır. Bu da keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 124,25% təşkil etmişdir. Bunlardan 3103,4 min ton ixrac, 3642,1 min ton isə idxal əməliyyatlarının payına düşur. İxrac əməliyyatlarında əsasən dəniz (2559,9 min ton), dəmiryolu (349,4 min ton) və avtomobil (156,9 min ton) nəqliyyatından istifadə olunmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dəmiryolu (1983,8 min ton), avtomobil (324,3 min ton) və stasionar nəqletmə (boru kəməri) (1227,4 min ton) nəqliyyatına üstünlük verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, nəqliyyat vasitələrindən istifadənin vəziyyəti təhlil edilərkən daşınmaların yalnız yük gömrük bəyannamələri əsasında rəsmiləşdirilməsi nəzərə alınıb.
Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 54148 (əlavə vərəqlə birlikdə 72118) ədəd YGB rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 11394 (əlavə vərəqlə birlikdə 12890) ədəd ixrac, 42754 (əlavə vərəqlə birlikdə 59228) ədəd idxal YGB-dir. 2006-cı ilin ilk 4 ayında YGB-lərin ümumi sayı 2005-ci ilin müvafiq dövrünə nisbətən 106,68% təşkil etmiş və ya 3392 ədəd bəyannamə çox olmuşdur. O cümlədən ixracda artım 1765 (118,33 %) ədəd, idxalda isə artım 1627 (103,96%) ədəd YGB olmuşdur.
Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 2030,1 min ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İsveçrə (620,6 min ton), İtaliya (448,9 min ton), Gürcüstan (371,1 min ton), Kipr (103,1 min ton), Tacikistan (78,7 min ton), Rusiya (75,6 min ton), İran (64,5 min ton), Türkiyə (58,1 min ton) və Türkmənistana (56,3 min ton) göndərilmişdir. Azərbaycan Respublikası ərazisindən daşınan tranzit yükün miqdarı keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 65,94% olmuş və ya 1048,5 min ton azalmışdır.

2006-cı ilin ilk 4 ayı ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:

-ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi mart ayında (540643,0 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (236601,9 min ABŞ dolları) olmuşdur;

-idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi mart ayında (365286,7 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (253208,0 min ABŞ dolları) olmuşdur;

-aprel ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi mart ayı ilə müqayisədə 191729,7 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 12606,4 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır;

- ixrac əməliyyatlarında orta aylıq artım 37437,1 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə orta aylıq artım 33157,4 min ABŞ dolları olmuşdur.
Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 41490,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, keçən ilin muvafiq dövrünə nisbətən GMO ilə rəsmiləşdirilən yüklərin dəyəri 142,91% təşkil etmiş və ya 12457,4 min ABŞ dolları çox olmuşdur.
İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2006-cı ilin ilk 4 ayı ərzində 21, 41 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda:	İdxalda:
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-0.01%	-0.09%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-92.71%	-65.76%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0.00%	-0.72%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-0.40%	-4.54%
51 (barter sazisi)	-0.03%	-0.00%
80 (digərləri)	-6.86%	-28.89%

İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2005-ci ilin ilk 4 ayına nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İxracda: xam neft - 46,20% (2005-ci ilin ilk 4 ayının ixracına nisbətən 165,31%), neft məhsulları - 34,95% (222,13%), kimya sənayesi məhsulları - 5,12% (245,87%), meyvə-tərəvəz - 2,06% (255,73%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,70% (139,05%), bitki və heyvan mənşəli yağlar - 1,31% (79,59%), pambıq - 1,19% (174,67%), tütün və tütün məmulatları - 0,68% (102,23%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 0,67% (58,24%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər - 0,21% (168,58%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 5,91% düşür.

İdxalda: maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri - 26,44% (2005-ci ilin ilk 4 ayının idxalına nisbətən 51,09%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər - 13,54% (162,69%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 9,69% (90,04%), ərzaq məhsulları - 9,52% (105,32%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri - 8,87% (119,48%), xalq istehlaki malları - 1,55% (90,66%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,45% (115,86%), əczaçılıq məhsulları - 1,24% (187,76%), mebel - 0,67% (71,73%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 27,02% düşür.

İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2005-ci ilin ilk 4 ayına netto çəki. nisb.%-lə
1. Neft (xam)	1528532.4t	640722.7
1.1 Boru kəməri ilə 01.05.2006-cı ilə qədər gedən xam neft
(sayğac göstəricilərinə əsasən)
-şimal boru kəməri ilə	1556545.0t
-Supsa boru kəməri ilə	2333022.0t
1.2) Dəmiryolu nəqliyyatı ilə 01.05.2006-cı ilə qədər yola salınan xam neft (müvəqqəti YĞB)	2218523,8t
2. Neft emal məhsulları	1091468.9 t	484707.1
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
-sərbəst dönərli valyuta il?	1041042.1t	459423,2
-digərləri	50426,8t	25283.9
2.1. 01.05.2006-cı ilə qədər şərti bəyan. ilə yola salın. rəsmi- ləşdirilməmiş neft məhsulları	141737.5t
3. Bitki və heyvan mənşəli yağlar	14698.9t	18151.4	74.3%
4. Spirtli içkilər	2331960.0l	2765.8	105.1%
5. Tütün	2619.4t	2041.9	92.8%
6. Tütün məmulatı	1195540.4 mln əd.	7412,8	97.9%
7. Qara metallar	13302.7t	4179.0	32.7%
8 Alüminium	11401.5t	23567.7	110.7%
9 Çay	2069.3t	5909.6	77.5%
10. Pambıq mahlıcı	19335.2t	16459.1	164.6%
11. Elektrik enercisi	533,6mln kvt/s	8637.4

İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2005-ci ilin ilk 4 ayına netto çəki. nisb.%-lə
1. Ət və ət məhsulları	4328.7t	3077.0	43.9%
2. Buğda	343473.0t	44809,6	138.2%
3. Un	1108.2t	300,7	154.7%
-humanitar yardım	832,0t	216,3
4. Şəkər	15784.0t	4020.2	30.5%
-humanitar yardım	399,5t	352,6
5. Yağ	34801.5t	18955.8	100.3%
-kərə yağı	2226.3t	2571,4
-bitki və heyvan mənş. yağlar	32575.2t	16384.4
-humanitar yardım	18,8t	35,0
6. Çay	2902.1t	5179.5	101.9%
7. Spirt	159937.4L	153.2	28.7%
8. Spirtli içkilər	2333809.6L	3402.8	156.3%
9. Tütün məmulatı	2324586.9mln əd	29400.8	143.7%
10. Qara metallar	72388.9 t	26750.1	83.8%
11. Minik avtomobilləri
-YGB əsasında rəsmiləşdirilmiş	8997 əd.	59647.7	96.4%
-GMO əsasında rəsmiləşdirilmiş	7899əd.	39119.6
12. Neft məhsulları	51386.5t	39119.6
13. Elektrik enercisi	51386.5min kvt/s	28026.4
14. Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	1729.5min kub.m	170325,2

Xam neft Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsi (1498656,6 ton (98,05%)), "Şirvan Oil" birğə məhdud məsuliyyətli müəssisə (29875,8 ton (1,95%)) tərəfindən ixrac edilmişdir. Neft məhsullarının ixracında Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsi (926472,3 ton (84,88%)), "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (86194,8 ton (7,90%)), "Middle East Petrol Farm FZE" şirkətinin Azərbaycandakı filialı (50424,2 ton (4,62%)), və "Monolit-D" firması (9915,7 ton (0,91%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) 1169891,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 84,36%) çıxarmışlar, o cümlədən, 1117782,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 95,55%) və 51599,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 4,41%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) 745047,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 59,21%) gətirilmişdir. Onlardan 419649,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 56,33%), 315950,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 42,41 %) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr (MDB-dən başqa) üzrə müsbət saldo 424844,2 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 90,60%); alüminium və alüminium məmulatları (2,01%); polimer materiallar və onlardan hazırlanan məmulatlar (1,63%); meyvə (1,39%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (1,00%) ixrac edilmişdir.
Xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) həmin müddətdə respublikaya əsasən avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (idxala nisbətən 27,54%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (11,59%); qara metallardan məmulatlar (10,56%); quru nəqliyyat vasitələri (7,44%); optik, fotoqrafiya, kinematoqrafiya, ölçmə, nəzarət, ən dəqiq tibbi və ya cərrahi cihaz və aparatlar; onların hissələri və ləvazimatları (3,38%) idxal edilmişdir.

Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 216821,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 15,64%) çıxarmışlar, o cümlədən, 167782,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 77,38%), 43504,4 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 20,06%), 5523,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 2,55%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya MDB ölkələrindən 513255,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 40,79%) gətirilmişdir. Onlardan 407761,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 79,45%), 55490,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 10,81 %), 47634,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlərlə (idxala nisbətən 9,28%) gətirilmişdir.

MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 296434,8 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 35,79%), qeyri-üzvi kimya məhsulları (22,31%); heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (8,12%); pambıq (5,83%); meyvə (5,18%) ixrac edilmişdir.
MDB ölkələrindən respublikaya təhlil olunan müddət ərzində mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (idxala nisbətən 39,92%); dənli bitkilər (9,03%); quru nəqliyyat vasitələri (8,30%); avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (5,24%); duz; kükürd; torpaq və daş, suvaq materialı, əhəng və sement (5,12%) idxal edilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda:			İdxalda:
Ölkənin adı	min Abş dolları	ümumi ixraca nisb.%-lə	Ölkənin adı	min ABŞ dolları	ümumi idxala nisb.%-lə
Rum?niya	79462,58	5,73	Rusiya	319073.94	25.36
Tailand	34786,77	2,51	Böyük Britaniya	110471.96	8.78
Rusiya	71688,36	5,17	Türkiyə	88238.09	7.01
Tacikistan	48197,33	3,48	Italiya	39580.80	3.15
İtaliya	668629,15	48,22	Almaniya	86369.79	6.86
İsrail	95462,45	6,88	Türkmənistan	56261.11	4.47
Gürcüstan	67969,03	4,90	Qazaxıstan	23703.01	2.62
Türkiyə	65910,35	4,75	Ukrayna	60316.53	4.79
Syangan (Honkong)	21651.85	1.56	Çin	63365.63	5.04
İran	83912,63	6,05	ABŞ	54296.22	4.32

Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 5516 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 2407-i hüquqi, 3109-i isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 1228272,7 min ABŞ dolları (88,57%), özəl sektorun payı 150273,6 min ABŞ dolları (10,84%), fiziki şəxslərin payı isə 8166,1 min ABŞ dolları (0,59%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 381966,0 min ABŞ dolları (30,36%), özəl sektorun payı 791705,5 min ABŞ dolları (62,92%), fiziki şəxslərin payı isə 84631,5 min ABŞ dolları (6,73%) olmuşdur.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi