2005-ci ilin 7 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2005-ci ilin 7 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2005-ci ilin 7 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 130 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 4176705,0 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 1610463,5 min ABŞ dolları dəyərində 1566 adda mal ixrac, 2566241,5 min ABŞ dolları dəyərində 4998 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə mənfi saldo 955778,0 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən,

-respublikaya 27544,5 min ABŞ dolları dəyərində 9848,1 ton əmtəə dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək, humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.
2004-cü ilin 7 ayına nisbətən 2005-ci ilin 7 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 10,83% (195561,9 min ABŞ dolları) azalmış, idxal əməliyatlarının həcmi isə 39,98% (732938,3 min ABŞ dolları) artmışdır. İdxal əməliyyatlarının həcmi əsasən təbii qazın, avadanlıqlar, texniki qurğuların və onların hissələrinin, qara metallar, quru nəqliyyat vasitələr, tütün məmulatları və başqa malların idxalı hesabına artmışdır.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 17528,8 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 202932,3 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.

2005-ci ilin 7 ayı ərzində 151110 ədəd nəqliyyat vasitəsindən istifadə edilməklə 10254,9 min ton yük daşınmışdır. Bunlardan 4179,1 min tonu (29059 ədəd nəqliyyat vasitəsi) ixrac əməliyyatlarının, 6075,8 min tonu (122051 ədəd nəqliyyat vasitəsi) isə idxal əməliyyatlarının payına düşür. Əsasən dəmir yolu (66241 ədəd vaqon) və avtomobil yolu nəqliyyatından (51918 ədəd) istifadə edilmişdir. Xam neftin və təbii qazın daşınmasında stasionar nəql etmə vasitəsindən (boru kəməri) istifadə edilmişdir.

Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 93717 (əlavə vərəqlə birlikdə 122130) ədəd YGB (Yük Gömrük Bəyannaməsi) rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 19122 (əlavə vərəqlə birlikdə 21362) ədəd ixrac, 74595 (əlavə vərəqlə birlikdə 100768) ədəd idxal YGB-dır.

Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 5098413,8 ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İtaliya (1316394,4t), İsveçrə (996376,3t), Gürcüstan (972566,8t), Kipr (653383,9t), Tacikstan (238940,2t), İran (194602,3t), Böyük Britaniya (141127,9t), Rusiya (140249,0t) və Vircin ada. (brit) (121045,4t) göndərilmişdir. 2005-ci ilin 7 ayı ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:

-ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi aprel ayında (322682,1 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (109057,8 min ABŞ dolları) olmuşdur;

-idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi yanvar ayında (582707,5 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə fevral ayında (265305,2 min ABŞ dolları) olmuşdur;

-iyul ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi iyun ayı ilə müqayisədə 49242,6 min ABŞ dolları həcmində artmışdır;

-iyul ayında idxal əməliyyatlarının həcmi iyun ayı ilə müqayisədə 141253,5 min ABŞ dolları həcmində artmışdır;

-ixrac əməliyyatlarında orta aylıq artım 31889,6 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə orta aylıq azalma 18478,5 min ABŞ dolları olmuşdur.

Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 62679,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir.
İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2005-ci ilin ilk 7 ayı ərzində 01, 21, 41 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda:	İdxalda:
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-0.92%	-0.20%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-85.18%	-49.22%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0.00%	-0.93%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-2.03%	-3.64%
51 (barter sazişi)	-0.01%	-0.00%
80 (digərləri)	-11.87%	-45.99%

İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2004-cü ilin 7 ayına nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İxracda: xam neft-39,29% (2004-cü ilin 7 ayının ixracına nisbətən 61,75%), neft məhsulları-36,69% (166,37%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar-1,82% (111,74%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər-0,25% (165,21%), kimya məhsulları-4,19% (150,43%), pambıq-1,01% (85,11%), tütün və tütün məmulatları-0,71% (122,77%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar-1,93% (111,79%), meyvə-tərəvəz məhsulları-2,72% (208,61%), bitki və heyvan mənşəli yağlar-3,26% (153,55%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 8,12% düşür.
İdxalda: ərzaq məhsulları-7,65% (2004-cü ilin 7 ayının idxalına nisbətən 90,21%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər-7,17% (113,17%), maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri-36,56% (173,03%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar-9,50% (78,62%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri-8,45% (205,44%), mebel-0,69% (103,50%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar-1,17% (126,04%), xalq istehlakı malları-1,44% (130,01%), əczaçılıq məhsulları-0,61% (89,34%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 26,76% düşür.

İdxalın strukturuna əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2004-ci ilin 7 ayınanetto çəki. nisb.%-lə
1. Ət və ət məhsulları	20087.8t	12788.0	109.4%
-humanitar yardım	49.9ò	465,3
2. Buğda	459322.9t	62240.5	82.4%
3. Un	3503,0t	1185.8	70,7%
-humanitar yardım	2425,6t	899,6
4. Şəkər	87676.3t	14713.4	123.5%
-humanitar yardım	199,0t	63,3
5. Yağ	60447.3t	30922.3	121.9%
-kərə yağı	6765.7t	5831.6
-bitki və heyvan mənş. yağlar	53681.6t	25090.7
-humanitar yardım	498,3t	500,3
6. Çay	3912.0t	7495.6	64.6%
7. Spirt	1014646.3L	933.7	131.3%
8. Spirtli içkilər	3633633.6L	5155.4	242.1%
9. Tütün məmulatı	3088208.9min əd	42242.9	578.4%
10. Qara metallar	153746.9 t	64895.0	141.5%
11. Minik avtomobilləri
-YGB əsasında rəsmiləşdirilmiş	16206əd.	86861.7	141.1%
-GMO əsasında rəsmiləşdirilmiş	10800əd.	57929,4
12. Neft məhsulları	210567.9t	88564.1
13. Elektrik enerjisi	3353.4min kvt/s	37877.3
14. Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	3130.4min kub.m	184052,7

İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2004-ci ilin 7 ayına netto çəki. nisb.%-lə
1. Neft (xam)	1881799,0t	632790.3
1.1 Boru kəməri ilə 01.03.2005-cü ilə qədər gedən xam neft
(sayğac göstəricilərinə əsasən)
-şimal boru kəməri ilə	2145078.0t
-Supsa boru kəməri ilə	4080164.2t
2. Neft emal məhsulları	1540059.0 t	590949.6
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
-sərbəst dönərli valyutaya	1302379.1t	497694.9
-milli valyutaya	49211.2t	14660.1
-digərləri	188468,8t	78594,6
2.1. 01.08.2005-ci ilə qədər şərti bəyan. ilə yola salın. rəsmi- ləşdirilməmiş neft məhsulları	150696.2t
3. Bitki və heyvan mənşəli yağlar	43733.0t	42005.3	133.7%
4. Spirtli içkilər	4673334.3l	4001.9	144.9%
5. Tütün	4190.2t	3808.3	140.6%
6. Tütün məmulatı	1371070.0 min əd.	7632,9	104.4%
7. Qara metallar	78539.3t	25925.3	80.8%
8 Alüminium	19060.4t	31091.2	104.5%
9 Çay	3388.1t	9434.8	76.3%
10. Pambıq mahlıcı	19841.0t	16189.1	117.2%
11. Elektrik enerjisi	1104,3min kvt/s	16308.4

Xam neft Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (1849980,3 ton (98,31%)), "Şirvan Oil" birgə məhdud məsuliyyətli müəssisə (31815,8 ton (1,69%)) tərəfindən ixrac edilmişdir. Neft məhsullarının ixracında "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (678552,2 ton (44,06%)), Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (570068,1 tonu (37,02%)), "Middle East Petrol Farm FZE" şirkətinin Azərbaycandakı filialı (170784,0 ton (11,09%)) və "Azal Oil" (48454,5 ton (3,15%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB ölkələrindən başqa) 1290512,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 80,13%) çıxarmışlar, o cümlədən, 1169879,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 90,65%) və 111794,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 8,66%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən 1757833,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 68,50%) gətirilmişdir. Onlardan 654055,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 37,21%), 1071256,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 60,94%) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr üzrə mənfi saldo 467320,4 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 87,70%); alüminium və alüminum məmulatları (2,40%); polimer materiallar və onlardan hazırlanan məmulatlar (2,06%); qara metallar (1,88%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (1,06%) ixrac edilmişdir. Xarici ölkələrdən həmin müddətdə respublikaya əsasən avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (idxala nisbətən 39,68%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (9,25%); mebel (8,00%); qara metallardan məmulatlar (7,45%); quru nəqliyyat vasitələri (3,91%) idxal edilmişdir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 319950,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 19,87%) çıxarmışlar, o cümlədən, 201915,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 63,11%), 79365,7 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 24,81%), 32636,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 10,20%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya MDB ölkələrindən 808408,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 31,50%) gətirilmişdir. Onlardan 609011,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 75,33%), 89199,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 11,03%), 108973,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlərlə (idxala nisbətən 13,48%) gətirilmişdir.

MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 488457,6 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 34,81%), heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (16,32%); qeyri-üzvü kimya məhsulları (11,45%); tərəvəz (7,64%); pambıq (4,83%) ixrac edilmişdir.
MDB ölkələrdən respublikaya təhlil olunan müddət ərzində mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (idxala nisbətən 35,36%); quru nəqliyyat vasitələri (8,82%); dənli bitkilər (8,17%);, avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (7,32%); qara metallardan məmulatlar (5,94%) ixal edilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalda xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda:			İdxalda:
Ölkənin adı	min Abş dolları	ümumi ixraca nisb.%-lə	Ölkənin adı	min ABŞ dolları	ümumi idxala nisb.%-lə
Yunanıstan	85377,48	5,30	Rusiya	373161,13	14,54
Fransa	108771,89	6,75	Böyük Britaniya	238107,28	9,28
Rusiya	153733,71	9,55	Türkiyə	180301,04	7,03
Xorvatiya	104011,19	6,46	Sinqapur	354067,29	13,80
İtaliya	367417,55	22,81	Almaniya	132837,39	5,18
Bolqarıstan	87223,21	5,42	Türkmənistan	176780,42	6,89
Gürcüstan	108780,42	6,75	Niderland	133095,14	5,19
Türkiyə	103477,15	6,43	Ukrayna	126481,94	4,93
Sinqapur;	64362,23	4,00	ABŞ	87824,42	3,42
İran	105474,28	6,55	Çin	84821,19	3,31

Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 6885 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 2875-i hüquqi, 4010-u isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 1304907,6 min ABŞ dolları (81,03%), özəl sektorun payı 274126,7 min ABŞ dolları (17,02%), fiziki şəxslərin payı isə 31429,2 min ABŞ dolları (1,95%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 510044,7 min ABŞ dolları (19,88%) özəl sektorun payı 1920810,9 min ABŞ dolları (74,85%), fiziki şəxslərin payı isə 135385,8 min ABŞ dolları (5,28%) olmuşdur.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi