2007-ci ilin I yarımili ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2007-ci ilin 7 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2007-ci ilin ilk 7 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 131 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 6266384,7 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 3395905,5 min ABŞ dolları dəyərində 2030 adda mal ixrac, 2870479,2 min ABŞ dolları dəyərində 6046 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə müsbət saldo 525426,2 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən,
- respublikaya 24550,2 min ABŞ dolları dəyərində 15266,4 ton əmtəə
dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək,
humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.
2006-cı ilin ilk 7 ayına nisbətən 2007-ci ilin ilk 7 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 3,19% (105030,3 min ABŞ dolları), idxal əməliyyatlarının həcmi isə 10,03% (261562,1 min ABŞ dolları) artmışdır.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 51374,8 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 183565,7 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.
2007-ci ilin ilk 7 ayı ərzində müxtəlif növ nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməklə 11858,7 min ton yük daşınmışdır. Bu da keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 86,88% təşkil etmişdir. Bunlardan 6767,7 min ton ixrac, 5091,0 min ton isə idxal əməliyyatlarının payına düşur. İxrac əməliyyatlarında əsasən dəniz (498,2 min ton), dəmiryolu (1846,8 min ton), avtomobil (432,9 min ton), hava (2,5 min ton) və stasionar nəqletmə (boru kəməri) (3982,0 min ton) nəqliyyat vasitələrdən istifadə olunmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dəniz (71,5 min ton), dəmiryolu (3862,5 min ton), avtomobil (778,2 min ton), hava (13,8 min ton) və stasionar nəqletmə (boru kəməri) (336,1 min ton) nəqliyyat vasitələrinə üstünlük verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, nəqliyyat vasitələrindən istifadənin vəziyyəti təhlil edilərkən daşınmaların yalnız yük gömrük bəyannamələri (YGB) əsasında rəsmiləşdirilməsi nəzərə alınıb.
Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 121599 (əlavə vərəqlə birlikdə 161278) ədəd YGB rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 24669 (əlavə vərəqlə birlikdə 27932) ədəd ixrac, 96930 (əlavə vərəqlə birlikdə 133346) ədəd idxal YGB-dir. 2007-ci ilin ilk 7 ayında YGB-lərin ümumi sayı 2006-cı ilin müvafiq dövrünə nisbətən 118,33% təşkil etmiş və ya 18840 ədəd bəyannamə çox olmuşdur. O cümlədən ixracda artım 2155 (109,57%) ədəd, idxalda isə artım 1665 (120,79%) ədəd YGB olmuşdur.
Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 3140,6 min ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İsveçrə (890,0 min ton), İtaliya (848,5 min ton), Gürcüstan (664,6 min ton), Tacikistan (250,0 min ton), İran (123,3 min ton), Türkiyə (118,0 min ton), Rusiya (91,8 min ton), Türkmənistan (80,0 min ton) və Qazaxıstan (32,0 min ton) dövlətlərinə göndərilmişdir. Azərbaycan Respublikası ərazisindən daşınan tranzit yükün miqdarı keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 84,35% olmuş və ya 582,5 min ton azalmışdır.
2007-ci ilin ilk 7 ayı ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:
- ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi iyul ayında (866317,6 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə fevral ayında (154404,5 min ABŞ dolları) olmuşdur;
- idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi may ayında (489603,3 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə mart ayında (356627,3 min ABŞ dolları) olmuşdur;
- iyul ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi iyun ayı ilə müqayisədə 198879,3 min ABŞ dolları həcmində artmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 31620,6 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır.
- ixrac əməliyyatlarında orta aylıq artım 78385,8 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə 4369,8 min ABŞ dolları olmuşdur.
Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 99933,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri (GMO) ilə rəsmiləşdirilmişdir. Keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən GMO ilə rəsmiləşdirilən yüklərin dəyəri 122,03% təşkil etmiş və ya 18045,2 min ABŞ dolları çox olmuşdur.
İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2007-ci ilin ilk 7 ayı ərzində 21, 41, 78 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda	İdxalda
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-0,01%	-0,38%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-75,56%	-71,15%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0,00%	-1,27%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-1,69%	-4,47%
78 (kompen.öhdəliklər hesabına)	-13,19%	-0,00%
80 (digərləri)	-9,56%	-22,71%

İxrac və idxalın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2006-cı ilin ilk 7 ayına nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İxracda: xam neft - 55,70% (2006-cı ilin ilk 7 ayının ixracına nisbətən 105,54%), neft məhsulları - 24,80% (89,24%), meyvə-tərəvəz - 1,60% (78,36%), bitki və heyvan mənşəli yağlar - 1,47% (135,87%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,40% (112,97%), kimya sənayesi məhsulları - 1,39% (41,29%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 1,15% (130,24%), pambıq - 0,38% (50,73%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər - 0,37% (167,08%), tütün və tütün məmulatları - 0,13% (29,64%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 11,60% düşür.
İdxalda: maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri - 28,98% (2006-cı ilin ilk 7 ayının idxalına nisbətən 97,02%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri - 13,18% (167,50%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 12,14% (140,87%), ərzaq məhsulları - 11,16% (144,74%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər - 1,80% (18,30%), əczaçılıq məhsulları - 1,61% (167,74%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,30% (115,55%), xalq istehlakı malları - 0,91% (79,36%), mebel - 0,58% (111,66%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 28,34% düşür.
İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2006-cı ilin 7 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Neft (xam) 1.1) Boru kəməri ilə 01.08.2007-ci ilə qədər gedən xam neft (sayğac göstəricilərinə əsasən)	4110169,1 t	1891533,9
-Şimal boru kəməri ilə	1354397,0 t
-Bakı-Tbilisi-Ceyhan	15971025,4 t
1.2) Dəmiryolu nəqliyyatı 01.08.2007-ci ilə qədər yola salınan xam neft(şərti YGB)	3007110,4 t
2) Neft emal məhsulları	1596858,8 t	842322,3
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
- sərbəst dönərli valyuta ilə	1571997,1 t	831850,9
- digərləri	24861,7 t	10471,4
2.1) 01.08.2007-ci ilə qədər şərti bəyannamə ilə yola salın. rəsmiləşdirilməmiş neft məhsulları	184062,3 t
3) Bitki və heyvan mənş.yağ	38395,1 t	49886,3	125,7 %
4) Spirtli içkilər	9055529,1 L	12393,9	158,3 %
5)Tütün;	2241,9 t	1843,4	61,7 %
6) Tütün məmulatı	438860,0 min.əd	2568,3	21,2 %
7) Qara metallar	51222,2 t	21410,0	147,0 %
8) Alüminium	20353,7 t	47596,3	104,4 %
9) Çay	3311,7 t	8954,1	102,6 %
10) Pambıq mahlıcı	14553,3 t	12860,0	48,6 %
11) Elektrik enerjisi	253,3 mln kvt*s	4997,1

İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2006-cı ilin 7 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Ət və ət məhsulları-humanitar yardım	15465,2 t	10011,9	155,3 %
-humanitar yardım	40,0 t	555,9
2) Buğda	630407,1 t	98371,8	119,5 %
3) Un	348,5 t	126,4	10,5 %
4) Şəkər	172971,4 t	56415,3	233,9 %
- humanitar yardım	160,9 t	80,5
5) Yağ	57680,3 t	32310,5	100,3%
- kərə yağı	5811,9 t	6559,7
- bitki və heyvan mən.yağ	51868,4 t	25750,8
- humanitar yardım	208,3 t	255,6
6) Çay	5742,7 t	9822,5	127,0%
7) Spirt	441563,3 L	449,0	143,5%
8) Spirtli içkilər	8604109,3 L	9753,4	160,8 %
9)Tütün;	2513,4 t	3625,8	97,8 %
10) Tütün məmulatı	6479832,8 min. əd.	94968,5	159,9 %
11) Qara metallar	285415,6 t	64052,6	142,6 %
12) Minik avtomobilləri
-YGB əsasında	17067 əd.	135866,3	109,4 %
-GMO əsasında	19274 əd.	92244,3
13) Neft məhsulları	41922,9 t	33252,2
14) Elektrik enerjisi	602,3 mln. kvt*s	17899,6
15) Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	470081,4 min kub.m	51774,4

Xam neft əsasən Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (3133703,1 ton (76,33%)), ABƏŞ(976466,0 ton (23,67%)) tərəfindən ixrac edilmişdir. Neft məhsullarının ixracında Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (1521571,6 ton (95,29%)), "Az Trans Reil" MMC (24841,4 ton (1,56%)), "Caspian Petrol-1" firması (13646,7 ton (0,85%)), və "Petrosilex" MMC (10106,5 ton (0,63%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) 2723970,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 80,21%) çıxarmışlar, o cümlədən, 2323458,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 85,30%), 357167,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə kompensasiyalı öhdəliklər hesabına (ixraca nisbətən 13,11 %) və 43239,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 1,59%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) 1856865,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 64,69%) gətirilmişdir. Onlardan 1215713,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 65,47%), 598491,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 32,23 %) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr (MDB-dən başqa) üzrə müsbət saldo 867104,7 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 93,52%); alüminium və alüminium məmulatları (1,73%); polimer materiallar və onlardan hazırlanan məmulatlar (1,03%); qara metallar (0,75%); avadanlıqlar və mexaniki qurğular (0,46%) ixrac edilmişdir.

Xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) həmin müddətdə respublikaya əsasən avadanlıqlar və mexaniki qurğular (idxala nisbətən 28,11%); qara metallardan məmulatlar (11,06%); quru nəqliyyat vasitələri (9,94%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (8,87%); optik, fotoqrafiya, kinematoqrafiya, ölçmə, nəzarət, ən dəqiq tibbi və ya cərrahi cihaz və aparatlar; onların hissələri və ləvazimatları (4,55%) idxal edilmişdir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 671935,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 19,79%) çıxarmışlar, o cümlədən, 242515,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 36,09%), 281355,9 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 41,87%) və 57322,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 8,53%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya MDB ölkələrindən 1013613,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 35,31%) gətirilmişdir. Onlardan 826697,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 81,56%), 123113,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 12,15 %) və 53459,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlərlə (idxala nisbətən 5,27%) gətirilmişdir.
MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 341678,5 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 32,03%); şəkər və şəkərdən hazırlanan qənnadı məmulatı (15,35%); gəmilər, qayıqlar və digər üzən vasitələr (13,73%); heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (7,41%); tərəvəz (5,13%) ixrac edilmişdir.
MDB ölkələrindən respublikaya təhlil olunan müddət ərzində quru nəqliyyat vasitələri (idxala nisbətən 10,31%); dənli bitkilər (10,20%); avadanlıqlar və mexaniki qurğular (8,44%); qara metallardan məmulatlar (7,79%); mineral yanacaq (7,25%) idxal edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda

İdxalda

Ölkənin adı	Dəyəri (min ABŞ dol.)	Ümumi ixraca nisb.%-lə
Türkiyə	719516,99	21,19
İtaliya	480648,97	14,15
İran	308173,58	9,07
Rusiya	277264,82	8,16
Gürcüstan	226516,27	6,67
Hindistan	144947,94	4,27
Koreya	124734,81	3,67
ABŞ	115345,18	3,40
Çili	114629,14	3,38
Qazaxıstan	111950,06	3,30

Ölkənin adı	Dəyəri (min ABŞ dol.)	Ümumi idxala nisb.%-lə
Rusiya	509878,43	17,76
Türkiyə	288901,14	10,06
Ukrayna	279375,05	9,73
Almaniya	249175,37	8,68
B.Britaniya	213786,50	7,45
Çin	129259,12	4,50
ABŞ	129099,65	4,50
Yaponiya	128833,42	4,49
Qazaxıstan	94680,98	3,30
İtaliya	79359,31	2,76

Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 9048 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 3241-i hüquqi, 5807-si isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 2441751,3 min ABŞ dolları (71,90%), özəl sektorun 908432,7 min ABŞ dolları (26,75%), fiziki şəxslərin payı isə 45721,5 min ABŞ dolları (1,35%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 738018,6 min ABŞ dolları (25,71%), özəl sektorun payı 1968252,2 min ABŞ dolları (68,57%), fiziki şəxslərin payı isə 164208,5 min ABŞ dolları (5,72%) olmuşdur.
Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi