2005-ci ilin 9 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2005-ci ilin 9 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2005-ci ilin 9 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 132 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 5718464,6 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 2499097, 6 min ABŞ dolları dəyərində 1797 adda mal ixrac, 3219367,0 min ABŞ dolları dəyərində 5291 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə mənfi saldo 720269,5 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən,

- respublikaya 30901,4 min ABŞ dolları dəyərində 11987,9 ton əmtəə dövlət, hökumət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək, humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.
2004-cü ilin 9 ayına nisbətən 2005 -ci ilin 9 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 14,38% (314148,4 min ABŞ dolları) artmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 27,67% (697788,2 min ABŞ dolları) artmışdır. İdxal əməliyyatlarının həcmi əsasən təbii qazın, avadanlıqlar, texniki qurğuların və onların hissələrinin, quru nəqliyyat vasitələri, mebel, tütün məlumatları və başqa malların idxalı hesabına artmışdır.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 43380,2 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 248736,2 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.

2005-ci ilin 9 ayı ərzində 197556 ədəd nəqliyyat vasitəsindən istifadə edilməklə 13352,0 min ton yük daşınmışdır. Bunlardan 5620,6 min tonu (38786 ədəd nəqliyyat vasitəsi) ixrac əməliyyatlarının, 7731,4 min tonu (158770 ədəd nəqliyyat vasitəsi) isə idxal əməliyyatlarının payına düşür. Əsasən dəmir yolu (87779 ədəd vaqon) və avtomobil yolu nəqliyyatından (66547 ədəd) istifadə edilmişdir. Xam neftin və təbii qazın daşınmasında stasionar nəql etmə vasitəsindən (boru kəməri) istifadə edilmişdir.
Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 121632 (əlavə vərəqlə birlikdə 159062) ədəd YGB (Yük Gömrük Bəyannaməsi) rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 25082 (əlavə vərəqlə birlikdə 28180) ədəd ixrac, 96550 (əlavə vərəqlə birlikdə 130882) ədəd idxal YGB-dir.

Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 6224572,6 ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İtaliya (1723945,7t), İsveçrə (1228145,2t), Gürcüstan (1158745,2t), Kipr (669397,9t), Tacikistan (296963,5t), İran (238378,4t), Virgin ada. (Brit.) (185141,7t), Rusiya (173239,5t) və Böyük Britaniya (141149,4 t) göndərilmişdir.

2005-ci ilin 9 ayı ərzində ixrac-idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:

- ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi avqust ayında (534165,7 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (109057,8 min ABŞ dolları) olmuşdur;

- idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi yanvar ayında (582686,8 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə fevral ayında (265305,2 min ABŞ dolları) olmuşdur;

- sentyabr ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi avqust ayı ilə müqayisədə 180910,9 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır;
- sentyabr ayında idxal əməliyyatlarının həcmi avqust ayı ilə müqayisədə 46686,8 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır;

- ixrac əməliyyatlarında orta aylıq artım 30524,6 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə orta aylıq azalma 34981,2 min ABŞ dolları olmuşdur.
Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 87769,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir.

İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2005-ci ilin 9 ayı ərzində 01, 21, 41 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda:	İdxalda:
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-0.60%	-0.17%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-76.98%	-51.54%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0.00%	-0.85%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-1.59%	-3.69%
80 (digərləri)	-20.82%	-43.74%

İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2004-cü ilin 9 ayına nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İxracda: xam neft - 37,86% (2004-cü ilin 9 ayının ixracına nisbətən 78,30%), neft məhsulları - 31,43% (159,75%), kimya sənayesi məhsulları - 3,64% (159,63%), meyvə-tərəvəz - 2,78% (272,90%), bitki və heyvan mənşəli yağlar - 2,16% (156,25%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,61% (112,55%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 1,48% (109,77%), pambıq - 0,89% (108,35%), tütün və tütün məmulatları - 0,58% (145,68%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər- 0,23% (179,05%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 17,35% düşür.
İdxalda: maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri - 34,92% (2004-cü ilin 9 ayının idxalına nisbətən 152,07%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 9,99% (76,27%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri - 8,99% (196,30%), ərzaq məhsulları - 7,82% (87,06%), neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər - 6,92% (124,31%), xalq istehlakı malları - 1,52% (123,63%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,17% (125,68%), mebel - 0,68% (99,13%), əczaçılıq məhsulları - 0,63% (92,37%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 27,37% düşür.

İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2004-ci ilin 9 ayına netto çəki. nisb.%-lə
1. Neft (xam)	2624669,8t	946165.1
1.1 Boru kəməri ilə 01.10.2005-cü ilə qədər gedən xam neft
(sayğac göstəricilərinə əsasən)
-şimal boru kəməri ilə	2906817.0t
-Supsa boru kəməri ilə	5157353.9t
2. Neft emal məhsulları	1989118.0 t	785505.2
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
-sərbəst dönərli valyutaya	1678237.8t	653998,2
-milli valyutaya	49779.8t	14981,4
-digərləri	261100,4t	116525,6
2.1. 01.10.2005-ci ilə qədər şərti bəyan. ilə yola salın. rəsmi- ləşdirilməmiş neft məhsulları	78200.0t
3. Bitki və heyvan mənşəli yağlar	45755.8t	53994.3	163.9%
4. Spirtli içkilər	6166543.3l	5629.3	162.3%
5. Tütün	5348.4t	5489.8	151.9%
6. Tütün məmulatı	1616600.0 min əd.	8988,9	119.2%
7. Qara metallar	102810.3t	33239.4	82.2%
8 Alüminium	24732.6t	40266.7	105.0%
9 Çay	3665.6t	9990.0	72.7%
10. Pambıq mahlıcı	26565.2t	22192.1	143.7%
11. Elektrik enerjisi	1354,8min kvt/s	20155.9

İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dol)	2004-ci ilin 9 ayına netto çəki. nisb.%-lə
1. Ət və ət məhsulları	26676.1t	16805.5	114.9%
-humanitar yardım	49.9t	465,3
2. Buğda	629438.7t	84054,7	72.0%
3. Un	3615,2t	1218.5	72,2%
-humanitar yardım	2425,6t	899,6
4. Şəkər	119862.7t	20491.0	120.9%
-humanitar yardım	199,0t	63,3
5. Yağ	68887.7t	35691.1	123.3%
-kərə yağı	7693.2t	6752,3
-bitki və heyvan mənş. yağlar	61194.5t	28938.8
-humanitar yardım	662,7t	650,9
6. Çay	4829.3t	9377.1	67.1%
7. Spirt	1177434.7L	1080.2	108.7%
8. Spirtli içkilər	4727839.2L	6588.9	233.9%
9. Tütün məmulatı	4196344.9min əd	56536.8	502.6%
10. Qara metallar	197242.4 t	92661.6	142.9%
11. Minik avtomobilləri
-YGB əsasında rəsmiləşdirilmiş	20760əd.	112060.7	136.1%
-GMO əsasında rəsmiləşdirilmiş	15989əd.	81742,3
12. Neft məhsulları	289696.7t	129419.2
13. Elektrik enerjisi	2130.4min kvt/s	50200.2
14. Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	3775.3min kub.m	222758,2

Xam neft Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (2547969,3 ton (97,08%)), "Şirvan Oil" birgə məhdud məsuliyyətli müəssisə (76697,5 ton (2,92%)) tərəfindən ixrac edilmişdir. Neft məhsullarının ixracında "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (871983,7 ton (43,84%)), Dövlət Neft Şirkətinin Marketinq və İqtisadi Əməliyyatlar İdarəsi (705153,0 tonu (35,45%)), "Middle East Petrol Farm FZE" şirkətinin Azərbaycandakı filialı (243411,8 ton (12,24%)) və "Azal Oil" (48454,5 ton (2,44%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) 1818574,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 72,77%) çıxarmışlar, o cümlədən, 1642918,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 90,34%) və 166771,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 9,17%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) 2159302,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 67,07%) gətirilmişdir. Onlardan 869042,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 40,25%), 1253767,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 58,06%) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr (MDB-dən başqa) üzrə mənfi saldo 340728,7 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən neft və neft emalı məhsulları (ixraca nisbətən 88,20%); alüminium və alüminium məmulatları (2,20%); polimer materiallar və onlardan hazırlanan məmulatlar (1,96%); qara metallar (1,69%); meyvə (1,46%) ixrac edilmişdir.
Xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) həmin müddətdə respublikaya əsasən avadanlıqlar və texniki qurğular, onların hissələri (idxala nisbətən 37,14%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (9,58%); qara metallardan məmulatlar (7,91%); mebel (6,77%); quru nəqliyyat vasitələri (4,15%) idxal edilmişdir.

Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 680523,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 27,23%) çıxarmışlar, o cümlədən, 280881,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 41,27%), 353550,4 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 51,95%), 39736,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 5,84%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya MDB ölkələrindən 1060064,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 32,93%) gətirilmişdir. Onlardan 790070,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 74,53%), 112543,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 10,62%), 154490,6 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlərlə (idxala nisbətən 14,57%) gətirilmişdir.

MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 379540,7 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən üzən vasitələr (ixraca nisbətən 38,92%); neft və neft emalı məhsulları (22,40%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (8,17%); heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (7,89%); tərəvəz (3,69%) ixrac edilmişdir.
MDB ölkələrindən respublikaya təhlil olunan müddət ərzində neft və neft emal məhsulları (idxala nisbətən 34,82%); quru nəqliyyat vasitələri (8,68%); avadanlıqlar və texniki qurğular, onların hissələri (8,32%); dənli bitkilər (8,38%); qara metallardan məmulatlar (5,48%) idxal edilmişdir.

Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda:			İdxalda:
Ölkənin adı	min Abş dolları	ümumi ixraca nisb.%-lə	Ölkənin adı	min ABŞ dolları	ümumi idxala nisb.%-lə
Sinqapur	92983,60	3,72	Rusiya	488981,74	15,19
Fransa	146602,07	5,87	Böyük Britaniya	292364,28	9,08
Rusiya	176173,18	7,05	Türkiyə	231295,48	7,18
Xorvatiya	129084,42	5,17	Sinqapur	382912,58	11,89
İtaliya	629672,66	25,20	Almaniya	184516,18	5,73
Bolqarıstan	90122,48	3,61	Türkmənistan	214470,37	6,66
Gürcüstan	151326,86	6,06	Niderland	141377,46	4,39
Türkiyə	150353,77	6,02	Ukrayna	171321,70	5,32
Tükmənistan	269503,13	10,78	Çin	115247,72	3,58
İran	134428,59	5,38	Fransa	109731,53	3,41

Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 8307 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 3178-i hüquqi, 5129-u isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 1808008,5 min ABŞ dolları (72,35%), özəl sektorun 644569,5 min ABŞ dolları (25,79%), fiziki şəxslərin payı isə 46519,6 min ABŞ dolları (1,86%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 687229,8 min ABŞ dolları (21,35%), özəl sektorun payı 2355566,6 min ABŞ dolları (73,17%), fiziki şəxslərin payı isə 176570,6 min ABŞ dolları (5,48%) olmuşdur.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi