2006-cı ilin ilk 9 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2006-cı ilin 9 ayı ərzində respublikanın xarici ticarətinin vəziyyəti

2006-cı ilin 9 ayı ərzində respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri tərəfindən 134 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının həcmi 8626126,0 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 4847465,3 min ABŞ dolları dəyərində 1967 adda mal ixrac, 3778660,7 min ABŞ dolları dəyərində 5527 adda mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal əməliyyatları üzrə müsbət saldo 1068804,6 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. O cümlədən,
- respublikaya 30784,1 min ABŞ dolları dəyərində 19147,0 ton əmtəə
dövlət, hökümət və beynəlxalq təşkilatların xəttilə təmənnasız kömək,
humanitar yük və texniki yardım kimi daxil olmuşdur.
2005-ci ilin 9 ayına nisbətən 2006-cı ilin 9 ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi 93,94% (2348050,1 min ABŞ dolları) artmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 17,14% (552800,7 min ABŞ dolları) artmışdır.
Müvəqqəti ixrac rejimində ölkəmizdən 28788,4 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac edilmiş, 250661,9 min ABŞ dolları dəyərində mal isə ölkəyə müvəqqəti idxal edilmişdir.
2006-cı ilin 9 ayı ərzində müxtəlif növ nəqliyyat vasitələrindən istifadə etməklə 18746,1 min ton yük daşınmışdır. Bu da keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 140,40% təşkil etmişdir. Bunlardan 10815,3 min ton ixrac, 7929,8 min ton isə idxal əməliyyatlarının payına düşur. İxrac əməliyyatlarında əsasən dəniz (5276,4 min ton), dəmiryolu (971,7 min ton), avtomobil (368,4 min ton), hava (2,8 min ton) və stasionar nəql etmə (boru kəməri) (4190,3 min ton) nəqliyyatından istifadə olunmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dəniz (207,2 min ton), dəmiryolu (4448,8 min ton), avtomobil (815,6 min ton), hava (19,4 min ton) və stasionar nəql etmə (boru kəməri) (2413,1 min ton) nəqliyyatına üstünlük verilmişdir. Qeyd etmək lazımdır ki, nəqliyyat vasitələrindən istifadənin vəziyyəti təhlil edilərkən daşınmaların yalnız yük gömrük bəyannamələri əsasında rəsmiləşdirilməsi nəzərə alınıb.
Göstərilən müddət ərzində gömrük orqanlarında 135340 (əlavə vərəqlə birlikdə 180877) ədəd YGB (Yük Gömrük Bəyannaməsi) rəsmiləşdirilmişdir. Bunlardan 29376 (əlavə vərəqlə birlikdə 33816) ədəd ixrac, 105964 (əlavə vərəqlə birlikdə 147061) ədəd idxal YGB-dir. 2006-cı ilin 9 ayında YGB-lərin ümumi sayı 2005-ci ilin müvafiq dövrünə nisbətən 111,27% təşkil etmiş və ya 13708 ədəd bəyannamə çox olmuşdur. O cümlədən ixracda artım 4294 (117,12%) ədəd, idxalda isə artım 9414 (109,75%) ədəd YGB olmuşdur.
Tranzit olaraq Azərbaycan Respublikası ərazisindən 5007,1 min ton yük keçirilmişdir. Tranzit yüklər əsasən İsveçrə (1552,7 min ton), İtaliya (1321,7 min ton), Gürcüstan (952,6 min ton), Tacikistan (282,8 min ton), Rusiya (157,7 min ton), Türkmənistan (139,2 min ton), İran (130,2 min ton), Türkiyə (125,4 min ton) və Kiprə (112,0 min ton) göndərilmişdir. Azərbaycan Respublikası ərazisindən daşınan tranzit yükün miqdarı keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən 80,44% olmuş və ya 1217,4 min ton azalmışdır.
2006-cı ilin 9 ayı ərzində ixrac - idxal əməliyyatlarının həcminin aylar üzrə dəyişməsi aşağıdakı kimi olmuşdur:
- ixrac əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi sentyabr ayında (1189281,8 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (236625,9 min ABŞ dolları) olmuşdur;
- idxal əməliyyatlarının həcminin yüksək həddi avqust ayında (737447,5 min ABŞ dolları), aşağı həddi isə yanvar ayında (253178,3 min ABŞ dolları) olmuşdur;
- sentyabr ayında ixrac əməliyyatlarının həcmi avqust ayı ilə müqayisədə 821929,3 min ABŞ dolları həcmində artmış, idxal əməliyyatlarının həcmi isə 304193,3 min ABŞ dolları həcmində azalmışdır.
- ixrac əməliyyatlarında orta aylıq artım 119082,0 min ABŞ dolları, idxal əməliyyatlarında isə orta aylıq artım 22509,5 min ABŞ dolları olmuşdur.
Fiziki şəxslər tərəfindən respublikaya gətirilən 114746,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə gömrük mədaxil orderləri ilə rəsmiləşdirilmişdir. Keçən ilin müvafiq dövrünə nisbətən GMO ilə rəsmiləşdirilən yüklərin dəyəri 130,74% təşkil etmiş və ya 26976,8 min ABŞ dolları çox olmuşdur.
İdxal-ixrac əməliyyatlarının saziş növləri üzrə təhlili göstərir ki, 2006-cı ilin 9 ayı ərzində 01, 21, 41, 78 və 80 saziş növlərinə üstünlük verilib.

	İxracda	İdxalda
01 (milli valyuta ilə hesablaşma)	-0,01%	-0,36%
21 (SDV ilə hesablaşma)	-60,43%	-59,77%
23 (dövlət krediti üzrə hesablaşma)	-0,00%	-3,25%
41 (qapalı dövriyyəli valyuta)	-0,99%	-3,39%
51 (barter sazişi)	-0,01%	-0,00%
78 (kompen.öhdəliklər hesabına)	-33,08%	-0,00%
80 (digərləri)	-5,49%	-33,22%

İdxalın və ixracın strukturunda gömrük nəzarətindən keçən əsas əmtəələrin payı (%-lə) aşağıdakı kimidir (2005-ci ilin 9 ayına nisbətən müqayisə statistik dəyərə görə aparılmışdır):
İxracda: xam neft - 60,65% (2005-ci ilin 9 ayıının ixracına nisbətən 310,70%), neft məhsulları - 24,51% (151,28%), kimya sənayesi məhsulları - 3,00% (160,16%), meyvə-tərəvəz - 1,59% (110,95%), alüminium və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,12% (134,46%), bitki və heyvan mənşəli yağlar - 0,97% (86,93%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 0,83% (108,27%), pambıq - 0,61% (132,99%), tütün və tütün məmulatları - 0,36% (119,95%), alkoqollu və alkoqolsuz içkilər - 0,23% (195,37%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 6,14% düşür.
İdxalda: maşın və elektrik aparatları, avadanlıqlar, elektrotexniki avadanlıqlar və onların ehtiyat hissələri - 31,21% (2005-ci ilin 9 ayıının idxalına nisbətən 104,70%), nəqliyyat vasitələri və onların hissələri - 15,69% (204,88%), neft qazı və diğər qazaoxşar karbohidrogenlər - 9,33% (158,31%), qara metallar və onlardan hazırlanan məmulatlar - 8,76% (102,45%), ərzaq məhsulları - 7,63% (114,52%), xalq istehlaki malları - 1,11% (85,51%), oduncaq və ondan hazırlanan məmulatlar - 1,09% (109,97%), əczaçılıq məhsulları - 0,98% (182,06%), mebel - 0,52% (89,71%) təşkil edir. Qalan əmtəələrin payına 23,70% düşür.
İxracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2005-ci ilin 9 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Neft (xam) 1.1) Boru kəməri ilə 01.06.2006-cı ilə qədər gedən xam neft (sayğac göstəricilərinə əsasən)	7072730,6 t	2939757,9
-Şimal boru kəməri ilə	3468634,0 t
-Supsa boru kəməri ilə	5223426,4 t
-Bakı-Tbilisi-Ceyhan	4253397,5 t
1.2) Dəmiryolu nəqliyyatı 01.06.2006-cı ilə qədər yola salınan xam neft(şərti YGB)	4460859,9 t
2) Neft emal məhsulları	2496575,7 t	1188331,6
o cümlədən, saziş növləri üzrə:
- sərbəst dönərli valyuta ilə	2420698,7 t	1148418,9
- digərləri	75877,0 t	39912,7
2.1) 01.06.2006-cı ilə qədər şərti bəyannamə ilə yola salın. rəsmiləşdirilməmiş neft məhsulları	139634,2 t
3) Bitki və heyvan mənş.yağ	38697,6 t	46936,7	84,6 %
4) Spirtli içkilər	8475039,0 L	10912,0	137,4 %
5) Tütün	4227,7 t	3093,8	79,1 %
6) Tütün məmulatı	2433,3 mln.əd	14273,2	150,5 %
7) Qara metallar	53385,1 t	16909,0	51,9 %
8) Alüminium	24844,4 t	54141,9	100,5 %
9) Çay	4732,3 t	13339,5	129,1 %
10) Pambıq mahlıcı	35048,4 t	29512,7	131,9 %
11) Elektrik enerjisi	628,7 mln kvt*s	10139,0

İdxalın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı və dəyəri aşağıdakı kimidir:

	Miqdarı	Dəyəri (min ABŞ dolları)	2005-ci ilin 9 ayına netto çəki nisb.%-lə
1) Ət və ət məhsulları	14432,3 t	10187,6	54,1%
- humanitar yardım	32,0 t	52,0
2) Buğda	687776,1 t	93123,0	109,3%
3) Un	3423,1 t	920,4	94,7%
- humanitar yardım	2992,8 t	782,0
4) Şəkər	111359,2 t	35583,4	92,9%
- humanitar yardım	399,5 t	352,6
5) Yağ	63592,7 t	36046,3	92,3%
- kərə yağı	5300,6 t	6180,2
- bitki və heyvan mən.yağ	58292,1 t	29866,1
- humanitar yardım	256,0 t	277,3
6) Çay	5145,9 t	9647,9	106,6 %
7) Spirt	540286,8 L	489,3	45,9 %
8) Spirtli içkilər	7617099,6 L	9859,4	161,1 %
9) Tütün məmulatı	5254,9 mln. əd.	69873,9	125,2 %
10) Qara metallar	274645,0 t	78162,5	139,2 %
11) Minik avtomobilləri
-YGB əsasında	19633əd.	143753,8	94,5%
-GMO əsasında	21322əd.	109029,6
12) Neft məhsulları	90964,1 t	57087,4
13) Elektrik enerjisi	1683,3 mln. kvt*s	46676,5
14) Neft qazı və digər qazaoxşar karbohidrogenlər	3406520,7 min kub.m	352643,4

Xam neft Azərbaycan Beynəlxalq Əməliyyat Şirkəti (4142382,8 ton (58,57%)), Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsi(2900472,0 ton (41,01%)) tərəfindən ixrac edilmişdir. Neft məhsullarının ixracında Dövlət Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsi (2245266,2 ton (89,93%)), "Azneftyağ" İstehsalat Birliyi (86194,8 tonu (3,45%)), "Middle East Petrol Farm FZE" şirkətinin Azərbaycandakı filialı (64876,0 ton (2,60%)) və "Monolit-D" firması (25725,6 ton (1,03%)) üstünlük təşkil edir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) 4214652,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 86,95%) çıxarmışlar, o cümlədən, 2517972,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 59,74%) və 1603468,9 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə kompensasiyalı öhdəliklər hesabına (ixraca nisbətən 38,05 %), 92702,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 2,20%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) 2272758,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 60,15%) gətirilmişdir. Onlardan 1240790,8 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 54,59%), 899532,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlər hesabına (ixraca nisbətən 39,58 %) gətirilmişdir.
Xarici ölkələr (MDB-dən başqa) üzrə müsbət saldo 1941894,6 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan xarici ölkələrə (MDB-dən başqa) əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 93,68%); polimer materiallar və onlardan hazırlanan məmulatlar (1,41%); alüminium və alüminum məmulatlarI (1,27%); qeyri-üzvi kimya məhsulları (0,50%); meyvə (0,50%) ixrac edilmişdir.
Xarici ölkələrdən (MDB-dən başqa) həmin müddətdə respublikaya əsasən avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (idxala nisbətən 33,58%); elektrik maşınları və avadanlıqları, onların hissələri (13,14%); qara metallardan məmulatlar (9,20%); quru nəqliyyat vasitələri (6,67%); mebel (3,05%) idxal edilmişdir.
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB ölkələrinə 632812,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 13,05%) çıxarmışlar, o cümlədən, 411387,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 65,01%), 173207,9 min ABŞ dolları dəyərində digər sazişlərlə (ixraca nisbətən 27,37%), 48011,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (ixraca nisbətən 7,59%) çıxarılmışdır.
Eyni zamanda respublikaya MDB ölkələrindən 1505902,4 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 39,85%) gətirilmişdir. Onlardan 1017773,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli valyutaya (idxala nisbətən 67,59%), 124735,3 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə qapalı valyutaya hesablaşmalar ilə (idxala nisbətən 8,28 %), 355679,7 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə digər sazişlərlə (idxala nisbətən 23,62%) gətirilmişdir.
MDB ölkələri üzrə mənfi saldo 873090,0 min ABŞ dolları təşkil edir.
Respublikadan MDB ölkələrinə əsasən mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (ixraca nisbətən 32,08%), qeyri-üzvi kimya məhsulları (15,18%); gəmilər, qayıqlar və digər üzən vasitələr (11,02%); heyvan və ya bitki mənşəli piylər və yağlar (7,19%); tərəvəz (4,91%) ixrac edilmişdir.
MDB ölkələrindən respublikaya təhlil olunan müddət ərzində mineral yanacaq, neft və onların emal məhsulları, bitumlu minerallar (idxala nisbətən 27,79%); gəmilər, qayıqlar və digər üzən vasitələr (18,72%); quru nəqliyyat vasitələri (7,05%); dənli bitkilər (6,38%); avadanlıqlar və mexaniki cihazlar (4,92%) idxal edilmişdir.
Azərbaycan Respublikasının ixrac və idxalında xüsusi çəkisi böyük olan ölkələrdən aşağıdakıları göstərmək olar.

İxracda

İdxalda

Ölkənin adı	Dəyəri (min ABŞ dol.)	Ümumi ixraca nisb.%-lə
İtaliya	2280567,12	47,05
İsrail	522142,63	10,77
Türkiyə	285434,50	5,89
Fransa	277859,94	5,73
Rusiya	202016,84	4,17
Gürcüstan	198528,70	4,10
İran	193448,94	3,99
Yunanistan	113047,15	2,33
Qazaxıstan	96088,32	1,98
Tacikistan	95943,73	1,98

Ölkənin adı	Dəyəri (min ABŞ dol.)	Ümumi ixraca nisb.%-lə
Rusiya	793740,22	21,01
B.Britaniya	356720,72	9,44
Almaniya	281184,00	7,44
Türkiyə	266463,28	7,05
Ukrayna	202601,47	5,36
Çin	149999,07	3,97
Finlandiya	149826,56	3,97
ABŞ	139439,61	3,69
Yaponiya	90107,16	2,38
İtaliya	89487,10	2,37

Qeyd etmək lazımdır ki, hesabat dövründə xarici ticarətlə 9095 hüquqi və fiziki şəxs məşğul olmuşdur. Bunlardan 3350-i hüquqi, 5745-i isə fiziki şəxslərdir. İxrac əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 2743339,7 min ABŞ dolları (56,59%), özəl sektorun 2054039,7 min ABŞ dolları (42,37%), fiziki şəxslərin payı isə 50085,9 min ABŞ dolları (1,03%) olmuşdur. İdxal əməliyyatlarında dövlət sektorunun payı 1104084,3 min ABŞ dolları (29,13%), özəl sektorun payı 2486054,1 min ABŞ dolları (65,58%), fiziki şəxslərin payı isə 200523,9 min ABŞ dolları (5,29%) olmuşdur.
Yuxarıda göstərilən bütün göstəricilər cari valyuta məzənnəsi əsasında hesablanmışdır.

DGK Statistika və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi