• Azərbaycan Respublikasının gömrük sərhədindən mal və nəqliyyat vasitələrinin keçirilməsi və ya mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük ərazisindən kənara aparılması barədə gömrük orqanlarına şəxslər tərəfindən verilən məlumatların qəbulu;
• gömrük nəzarətinə təqdim edilən mal və nəqliyyat vasitələrinin və onlara aid sənədlərin qəbulu;
• malların, nəqliyyat vasitələrinin və onlara dair sənədlərin gömrük məqsədləri üçün eyniləşdirilməsinin aparılması:
• gömrük nəzarəti altında malların, nəqliyyat vasitələrinin və onlara aid sənədlərin gömrük orqanının müəyyən etdiyi yerlərə çatdırılması üçün tədbirlərin həyata keçirilməsi;
• mal və nəqliyyat vasitələrinin müvəqqəti saxlanc anbarlarına yerləşdirilməsinə gömrük nəzarətinin təmin edilməsi;
• mal və nəqliyyat vasitələrinin müvəqqəti saxlanc anbarlarına yerləşdirilməsini təsdiq edən sənədlərin və ya qısa bəyannamənin qəbulu;
• mallardan prob və nümunələrin götürülməsi, mallar barədə səlahiyyəti olan şəxslər, onların nümayəndələri və digər dövlət nəzarət orqanları tərəfindən prob və nümunələrin götürülməsinə nəzarət;
• mal və nəqliyyat vasitələrinin çatdırıldığı yerlərdə və müvaqqəti saxlanc anbarlarında malların saxlanılması şərtlərinə riayət edilməsinə nəzarət;
• məlumatların və rəsmiləşdirilmiş sənədlərin əsas gömrük rəsmiləşdirilməsini aparan əməkdaşlara verilməsi, müvafiq qaydada sənədlərin və məlumatların hazırlanıb gömrük orqanının aidiyyəti bölmələrinə verilməsi;
• əsas gömrük rəsmiləşdirilməsinin asanlaşdırılmasına və tezləşdirilməsinə yönəldilmiş Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinin normativ-hüquqi aktları ilə nəzərdə tutulan digər əməliyyatlar.

İlkin əməliyyatlar zamanı təqdim olunan sənədlərdə məlumatların düzgünlüyünə və tamlığına görə malları gömrük orqanına bəyan edən şəxs (mal sahibi, onun səlahiyyətli nümayəndəsi və yaxud daşıyıcı) qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyır.

• gömrük bəyannaməsinin qəbulu üçün tələb olunan şərtlərə, o cümlədən ilkin əməliyyatların aparılması qaydalarına riayət edilməsinin yoxlanılması;
• gömrük bəyannaməsinin qeydiyyatı;
• gömrük bəyannaməsinin və ya onun elektron surətinin seçilmiş rejimə uyğun olaraq doldurulmasının ümumi yoxlanılması, həmçinin gömrük bəyannaməsinin elektron surətində olan məlumatların əsas sənəddə olan məlumatlara uyğunluğu, gömrük bəyannaməsinin qəbulu prosesində və həmçinin mal və nəqliyyat vasitələrinin buraxılışından sonra ümumi yoxlanılması,
• gömrük bəyannamələrinin və onlara əlavə olunan sənədlərin gömrük rəsmiləşdirilməsi bitdikdən sonra yığılması və onların gömrük orqanının aidiyyəti struktur bölmələrinə verilməsi:
• gömrük rəsmiləşdirilməsi başa çatdırılmayan gömrük bəyannamələrinin uçotu.

3.2. Mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük rəsmiləşdirilməsi məqsədi ilə seçilmiş gömrük rejiminin tələblərinə riayət edilməsi mərhələsində aşağıdakılar həyata keçirilir:

• təqdim olunmuş sənədlər əsasında gömrük rejiminin düzgün seçilməsinin yoxlanılması;
• seçilmiş gömrük rejimində zəruri sənədlərin tam şəkildə toplanmasının təmin edilməsi;
• gömrük rejiminin xüsusiyyətlərindən asılı olaraq xarici iqtisadi fəaliyyətlə məşğul olan şəxs tərəfindən həmin rejimin tələblərinə riayət edilməsinin yoxlanılması.

3.3. XİF MN uyğun olaraq malların kodunun və mənşə ölkəsinin müəyyənləşdirilməsinin düzgünlüyü, məhdudiyyət və qadağalar üzrə Azərbaycan Respublikasının Qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş tələblərə riayət edilməsinə nəzarət mərhələsində aşağıdakılar həyata keçirilir:

• malların eyniləşdirilməsi məqsədilə gömrük bəyannaməsinda göstərilən məlumatların düzgünlüyünə və tamlığına, eləcə də XİF MN uyğun olaraq malların təsnifatına nəzarət;
• müəyyən edilmiş tələblərə uyğun olaraq gömrük bəyannaməsində malların düzgün təsvirinin yoxlanılması, həmçinin bu təsvirin bəyan olunmuş malın xüsusiyyətlərinə uyğunluğunun, eləcə də malların kəmiyyət göstəricilərinin yoxlanılması (yerlərin sayı, çəkisi və s.);
• malların mənşə ölkəsinin müəyyən edilməsi və müvafiq tarif güzəştlərinin və imtiyazlarının verilməsi üçün gömrük bəyannaməsində göstərilən məlumatların doğruluğuna və tamlığına nəzarət;
• malların mənşə ölkəsinə dair qəbul edilmiş ilkin qərarlar barədə sənədlərin, eləcə də həmin sənədlərdə mallar haqqında göstərilən məlumatların uyğunluğunun yoxlanılması;
• malları keçirən şəxsin qadağalara və məhdudiyyətlərə riayət etməsini təmin etmək məqsədilə gömrük bəyannaməsində qeyd olunan məlumatların düzgünlüyünə və tamlığına nəzarət;
• Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin reyestrinə daxil olan intellektual mülkiyyət obyektlərini əks etdirən mallara dair gömrük bəyannaməsində qeyd olunan məlumatların tamlığının və uyğunluğunun yoxlanılması;
• malların və onların keçirilmə xüsusiyyətlərindən asılı olaraq Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyində nəzərdə tutulan icazələrin, lisenziyaların, sertifikatların və digər dövlət nəzarət orqanlarından keçirilməsini təsdiq edən sənədlərin mövcudluğunun yoxlanılması;
• malların müəyyən gömrük rejimi altında yerləşdirilməsi şərtlərnə riayət olunmasına nəzarət (gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi və gömrük ödənişlərinin ödənilməsi istisna edilir);
• valyuta nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün istifadə olunan məlumatların (gömrük dəyəri və gömrük ödənişləri barədə sənədlər istisna edilməklə), gömrük bəyannaməsində gömrük məqsədləri üçün göstərilən məlumatların doğruluğuna və tamlığına nəzarət;
• gömrük nəzarəti məqsədləri üçün zəruri olan sənədlərin və məlumatların yoxlanılması (gömrük dəyəri və gömrük ödənişləri barədə sənədlər istisna edilməklə);
• Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin müəyyən etdiyi hallarda hesabatların tərtib edilməsi üçün lazım olan məlumatların, eləcə də malların XİF MN uyğun olaraq təsnifatına və mənşə ölkəsinin düzgün müəyyən edilməsinə nəzarət üçün tələb olunan məlumatların gömrük orqanının aidiyyəti bölmələrinə verilməsi;
• Azərbaycan Respublikasının normativ-hüquqi aktları ilə müəyyən edilən hallarda qadağalara və məhdudiyyətlərə riayət edilməsi, malların mənşə ölkəsinin və onların XİF MN uyğun təsnifatına dair gömrük orqanlarının qərar qəbul etməsi məqsədilə müvafiq qaydada gömrük rəsmiləşdirilməsi üçün təqdim olunan tam sənədlər toplusunun gömrük orqanının aidiyyəti bölmələrinə verilməsi;
• XİF MN uyğun malların mənşəyi və təsnifatı, intellektual mülkiyyət hüquqları üzrə qadağaların və məhdudiyyətlərin qoyulması barədə müvafiq gömrük orqanlarının qərarlarına əsasən mallara dair müvafiq qərarın qəbulu.

3.4. Valyuta nəzarəti və gömrük dəyərinə nəzarət mərhələsində aşağıdakılar həyata keçirilir:

• valyuta nəzarəti məqsədilə bütün lazım olan sənədlərin mövcudluğunun yoxlanılması;
• gömrük rəsmiləşdirilməsinin aparılmasında istifadə olunan xarici ticarət müqavilələrin və gömrük işi ilə əlaqədar sənədlərin şərtlərinin valyuta tənzimlənməsi sahəsində Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinin tələblərinə uyğunluğunun yoxlanılması;
• yük gömrük bəyannaməsində göstərilən məlumatların valyuta nəzarətinin həyata keçirilməsi məqsədilə təqdim olunan sənədlərdəki məlumatlara uyğunluğunun yoxlanılması;
• gömrük nəzarəti məqsədilə deklarant tərəfindən malların gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi üsullarının düzgün seçilməsinin yoxlanılması;
• malların gömrük dəyərinin göstəriciləri ilə gömrük dəyərinin müəyyənləşdirilməsi üçün seçilən üsulun və bunu təsdiq edan sənədlərin düzgünlüyünün yoxlanılması, eləcə də malların gömrük dəyərinin göstəricilərinin, gömrük dəyərinə dair bütün sənədlərin tamlığını, düzgünlüyünü təsdiq etmək üçün deklarant tərəfindən təqdim edilən sənədlərin təhlili;
• sövdələşmə xüsusiyyətlərinin müəyyən edilməsi üçün zərurət olduqda qiymətə təsir edən əlavə məlumatların toplanması (deklarantlardan əlavə sənədlərin tələb olunması da daxil olmaqla);
• deklarant tərəfindən göstərilən gömrük dəyəri tələb olunan sənədlərlə təsdiq edilmədikdə, malların müvəqqəti (şərti) qiymətləndirilməsi, gömrük dəyərinə və gömrük ödənişlərinə müvafiq qaydada düzəlişlərin edilməsi;
• Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin müəyyən etdiyi qaydalara uyğun olaraq malların gömrük dəyərinin hesabatını aparmaq üçün gömrük orqanlarının aidiyyəti bölmələrinə göndərilən məlumatların, eləcə də malların gömrük dəyərinin düzgünlüyünə nəzarət etmək üçün məlumatların təqdim edilməsi;
• malların gömrük dəyərinə dair qərarın qəbul edilməsi üçün və Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin normativ-hüquqi aktlarında nəzərdə tutulan hallarda valyuta nəzarəti üçün gömrük orqanlarının aidiyyəti üzrə bölmələrinə müvafiq qaydada gömrük rəsmiləşdirilməsi zamanı təqdim olunan tam sənədlər paketinin verilməsi.
• Bilavasitə gömrük rəsmiləşdirilməsinin və gömrük nəzarətinin həyata keçirilməsində məsuliyyət daşıyan gömrük əməkdaşları tərəfindən gömrük orqanının aidiyyəti üzrə bölmələrinə müvafiq sənədlərin və məlumatların verilməsi, gömrük rəsmiləşdirilməsinin konkret mərhələsində Azərbaycan Respublikasının gömrük orqanları ilə müxtəlif dövlət orqanları arasında operativ məlumat mübadiləsi Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin normativ-hüquqi aktlarına uyğun həyata keçirilir.

Digər hallarda gömrük orqanının aidiyyəti bölmələrinə lazım olan məlumatlar gömrük rəsmiləşdirilməsi, gömrük bəyannaməsinin qəbulu, qeydiyyatı və uçotu mərhələsindən sonra verilir.

3.5. Gömrük ödənişlərinin ödənilməsinə nəzarət mərhələsində aşağıdakı yoxlamalar aparılır:

• gömrük ödənişlərinin ödənilməsinə görə məsul olan şəxsdə gömrük ödənişlərinin ödənilməsində olan borcların, əvvəllər aparılan əməliyyatlar üzrə gömrük ödənişlərinin ödənilməsində verilən möhlətə görə faizlərin ödənilməsində borcların mövcudluğu, gömrük qaydalarının pozulması zamanı cərimələrin məbləğləri, gömrük ödənişlərinin ödənilməsinin gecikdirilməsinə görə penyaların ödənilməsində olan borcların mövcudluğu;
• gömrük bəyannaməsinin müəyyən edilmiş müddətdə gömrük orqanına təqdim edilməsinə deklarant tərəfindən riayət olunması (gömrük bəyannaməsinin verilmə müddəti pozulduğu hallarda gömrük ödənişlərinin ödənilməsinin gecikdirilməsinə görə penya hesablanır);
• gömrük ödənişlərinin hesablanmasına təsir edən gömrük bəyannaməsinin və onun elektron nüsxəsinin düzgün doldurulması, göstərilən məlumatların doğruluğu və tamlığı;
• bəyan edilmiş yükə dair tarif və vergi güzəştlərinin, tarif preferensiyalarının verilməsini təsdiq edən sənədlərin yoxlanması;
• bəyan edilmiş gömrük rejiminin şərtlərinə uyğun olaraq gömrük ödənişlərinin ödənilməsinə və ya onların ödənilməsinin təmin olunmasına riayət edilməsi;
• gömrük ödənişlərinə nəzarət sənədinin tərtib edilməsi ilə gömrük ödənişlərinin hesablanmasının düzgünlüyü;
• gömrük ödənişlərinin ödənilməsinin, o cümlədən gömrük ödənişlərinin ödənilməsi barədə ödəmə sənədinin rekvizitlərinin doldurulmasının düzgünlüyü və ödəyicinin şəxsi hesabından ödəmənin həyata keçirildiyini əks etdirən bank sənədinin olmasının, həm də ödəmə sənədlərində gömrük ödənişlərinin növləri üzrə göstərilən məbləğlərin nəzarət sənədində göstərilən məbləğlərə uyğunluğu;
• gömrük ödənişlərinin ödənilməsinə möhlət verilməsi haqqında gömrük orqanının müvafiq qərarının, həm da gömrük ödənişlərinə və qeydiyyatına nəzarəti həyata keçirən gömrük orqanının bölməsində müəyyən olunmuş qaydada qeydiyyata alınmış, gömrük ödənişlərinin ödənilməsinin təminatını təsdiq edən sənədin mövcudluğu;
• gömrük orqanının hesabına pul vəsaiti faktiki daxil olmalıdır (gömrük ödənişlərinə və qeydiyyatına nəzarəti həyata keçirən gömrük orqanı bölməsindən), gömrük rəsmiləşdirilməsi anında pul vəsaiti daxil olmadıqda, bu mərhələdə gömrük rəsmiləşdirilməsi dayandırılır.

Gömrük orqanının vəzifəli şəxsi həmçinin aşağıdakıları həyata keçirir:

• gömrük rəsmiləşdirilməsi anında gömrük orqanının hesabına daxil olacaq pul vəsaitinin daxil olması gömrük ödənişlərinə və qeydiyyatına nəzarəti həyata keçirən gömrük orqanının bölməsi tərəfindən təsdiq olmadıqda, gömrük ödənişlərinin vaxtının keçdiyi üçün penyaların hesablanması;
• sənədlərin və məlumatların müəyyən olunmuş qaydada hazırlanması və Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin normativ-hüquqi aktların uyğun olaraq belə məlumatların mərkəzləşdirilmiş qeydiyyatını aparan gömrük orqanının müvafiq bölməsinə ötürülməsi.

3.6. Gömrük baxışı və buraxılış mərhələsində aşağıdakılar həyata keçirilir:

• mal və nəqliyyat vasitələrinin gömrük rəsmiləşdirilməsi və gömrük nəzarətinin əvvəlki mərhələsindən keçməsinin yoxlanılması;
• Azərbaycan Respublikası Dövlət Gömrük Komitəsinin normativ-hüquqi aktları ilə müəyyən olunmuş qaydada gömrük baxışının keçirilməsinin müəyyənləşdirilməsi, gömrük nəzarəti formalarının tətbiq edilməsi;
• malların və nəqliyyat vasitələrinin buraxılması və ya buraxılmaması barədə qərarın qəbulu ilə gömrük rəsmiləşdirilməsinin başa çatması.

Buraxılışdan sonra gömrük bəyannaməsi və ona əlavə olunan sənədlər gömrük bəyannaməsinin qeydiyyatı və uçotu mərhələsi üçün təqdim olunur. Gömrük baxışı barədə qərarı gömrük rəsmiləşdirilməsinin əvvəlki mərhələlərində də qəbul etmək olar. Bu haqda müvafiq vəzifəli şəxs yük gömrük bəyannaməsinin birinci vərəqinin arxa hissəsində «Nəzarət» sözünü yazır və bu qərarı əsaslandırır və baxış haqda qərar qəbul edən gömrük orqanının vəzifəli şəxsi bu bəradə malların baxışını və buraxılışını həyata keçirən gömrük orqanının səlahiyyətli əməkdaşına məlumat verir.

Gömrük baxışı, gömrük qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulan hallar istisna olunmaqla, gömrük orqanında müəyyən edilmiş müvafiq struktur bölmənin əməkdaşı tərəfindən həyata keçirilir.

Gömrük baxışından başqa müəyyən olunmuş hallarda gömrük rəsmiləşdirilməsini və gömrük nəzarətini həyata keçirən müvafiq struktur bölmənin əməkdaşları tərəfindən aşağıdakı işlər aparılır:

• malların və nəqliyyat vasitələrinin sərbəst yerləşdirilməsi, yüklərin sərbəst boşaldılıb-yığılması mümkün olan yerlərdə gömrük müayinəsinin keçirilməsi;
• malların və onların qablaşdırılmasının müayinəsi;
• malların, nəqliyyat vasitələrinin, anbarların və digər yerlərin eyniləşdirilməsi;
• gömrük rəsmiləşdirilməsinin ilkin əməliyyatlar mərhələsində görülən ayrı-ayrı əməliyyatlar.

Gömrük baxışı bitdikdən sonra malların buraxılışı gömrük orqanının vəzifəli şəxsi tərəfindən həyata keçirilir.

3.7. Əsas gömrük rəsmiləşdirilməsi prosesinin mərhələlərinin ardıcıllığının dəyişdirilməsi haqda qərarı zəruri hallarda yerli gömrük orqanı qəbul edə bilər.

Qeydlər üçün:

_______________________________________________________
________________________________________________________
________________________________________________________

Azərbaycan Respublikası Mərkəzi İcra Hakimiyyəti Orqanlarının Normativ Hüquqi Aktlarının Bülletenində dərc edilmişdir (2002-ci il, № 8-9, səh. 59) («AzerSoft»).